»English   »Mapa serwisu   »Kontakt
organy.art.pl » Instrumenty » Kujawsko-Pomorskie » Bydgoszcz »

Bydgoszcz

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Głosy Klawiatury Traktura gry Traktura rejestrów
42 3+P mechaniczna mechaniczna
Prospekt instrumentu

Organy zbudowała firma organmistrzowską Wilhelma Sauera z Frankfurtu nad Odrą w 1877 roku jako opus 234 na zamówienie gminy Ewangelicko – Unijnej, do której należał kościół. Przez lata w Instrumencie wprowadzane były drobne zmiany – być może przez bydgoskiego organmistrza Paula Voelknera lub Josepha Goebla z Gdańska. W 1917 r. zarekwirowane zostały na cele wojenne cynowe piszczałki prospektowe, zastąpione po 1919 r. piszczałkami cynkowymi. Podawane są w źródłach informacje o zniszczeniu organów przez pocisk artyleryjski w czasie II Wojny Światowej – ten fakt nie znajduje jednak potwierdzenia podczas wizji lokalnej w instrumencie (brak widocznych napraw po zniszczeniach, struktura konstrukcyjna instrumentu jest nienaruszona). Po II Wojnie Światowej, ok. 1947 r. instrumentem zajmowała się firma Krukowskiego z Piotrkowa Trybunalskiego. Zapewne podczas tej renowacji wymienione zostały cztery głosy w instrumencie:

- Cornett 4 fach – cały głos złożony z przypadkowych, nieoryginalnych piszczałek;
- Progressio 2-3 fach – obecnie głos 3 rzędowy na całej skali;
- Doppelflöte 8’- wtórnie wstawione piszczałki otwarte głosu fletowego o pojedynczych labiach;
- Schalmei 8’ – wąskomenzurowany głos labialny wstawiony w miejsce głosu językowego;

Również w tym czasie lub podczas którejś z późniejszych napraw organy pozbawione zostały dwóch oryginalnych głosów językowych, wykonanych przez warsztat Sauera - Trompete 8’ i Pousane 16’. W ich miejsce wstawiono w latach późniejszych nowe piszczałki wykonane przez Czesława Leszczyńskiego z Brzozy k. Bydgoszczy. 16 października 2007 r. decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków instrument wraz z całym wyposażeniem kościoła został wpisany do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego.

Organy znajdują się na drewnianej, dwupoziomowej emporze muzycznej w zachodniej części kościoła. Prospekt organów otwarty, architektoniczny, neoromański, jednosekcyjny, pięciopolowy. Piszczałki prospektowe zgrupowane w pięciu grupach, z czego trzy z nich mają charakter wież piszczałkowych umieszczonych na półokrągłych konsolach. Prospekt jest ozdobiony dekoracją snycerską oraz złoconymi dekoracjami z kutego metalu. Szczyty wszystkich piszczałek prospektowych ozdobione są złoconymi koronami.

Cokół organów wykonany jest z litego drewna i ozdobiony płycinami z frazowanych profili drewnianych. W części centralnej cokołu umieszczone są dwa rzeźbione przeźrocza, o neoromańskim detalu, w formie rozbudowanych triforiów. Stół gry umieszczony jest centralnie przed instrumentem, na osi kościoła. Organista zwrócony jest twarzą do ołtarza. Manubria rejestrowe, rozmieszczone po obu stronach kontuaru, zaopatrzone są w porcelanowe szyldy z nazwami głosów. Poszczególne sekcje organów oznaczone są odpowiednimi kolorami:

- Pedał – kolor biały;
- I manuał – Schwellwerk – kolor różowy;
- II manuał – Hauptwerk – kolor niebieski;
- III manuał – Oberwerk – kolor zielony;

Część szyldów została wstawiona wtórnie – charakterystyczna zmiana czcionki z gotyckiej na antykwę rzymską.

Nad III manuałem umieszczone są oznaczenia dźwigni nożnych – połączeń międzysekcyjnych, crescenda oraz sygnatura organmistrza i numer opusowy instrumentu.

Wnętrze instrumentu podzielone jest na trzy poziomy. Na pierwszym znajdują się elementy traktury - abstrakty i wałki skrętne. Na drugim i trzecim poziomie rozmieszczone są wiatrownice II i III manuału. We wnętrzu instrumentu, za wiatrownicami II i III manuału znajduje się szafa ekspresyjna a nad nią sekcja pedałowa. Wszystkie wiatrownice są stożkowe. W pomieszczeniu za instrumentem umieszczony jest wielki zespół 8 miechów skrzyniowych (obecnie nieczynnych) oraz dmuchawa firmy Siemens-Schuckert.

Stan zachowania organów jest oceniany jako zły. Instrument wymaga podjęcia w trybie pilnym kompleksowych prac organmistrzowsko - konserwatorskich. Obecnie pieczę nad organami sprawuje Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy, które w ramach akcji „Ratujemy organy” prowadzi zakrojoną na szeroką skalę popularyzację wiedzy o organach w Bydgoszczy oraz zajmuje się pozyskiwaniem funduszy na ochronę najcenniejszych instrumentów.

Stół gry
DYSPOZYCJA ORGANÓW
Manuał I
Schwellwerk
1. Geigen principal 8'
2. Aeoline 8'
3. Liebl. Gedackt 8'
4. Liebl. Gedackt 16'
5. Voix celeste 8'
6. Trawers flöte 4'
7. Fugara 4'
8. Schalmei 8'
Manuał II
Hauptwerk
1. Principal 16'
2. Quintatön 16'
3. Principal 8'
4. Doppelflöte 8'
5. Gemshorn (faktycznie rejestr 8’)
6. Gamba 8'
7. Octave 4'
8. Spitzflöte 4'
9. Rauschquinte 2 2/3, 2’
10. Mixtur 3-5 fach
11. Cornett 4 fach
12. Progress. harmon. 2-3 fach
13. Trompete 8'
Manuał III
Brustwerk
1. Principal 8'
2. Bourdon 16'
3. Salicional 8'
4. Rohrflöte 8'
5. Gedeckt 8'
6. Octave 4'
7. Flute octaviante 4'
8. Nassard 2 2/3’
9. Piccolo 2'
10. Progressio 2-5 fach
11. Klarinette 8'
Pedał
1. Major Bass 32'
2. Octavbass (faktycznie 16’)
3. Portunal (16’ smyczkujący)
4. Subbas 16'
5. Violoncello 8'
6. Bass flöte 8'
7. Principal 8'
8. Octave 4'
9. Posaune 16'
10. Trompete 8'
Tremolo I manuału.

Dźwignie nożne: Manual coppel (III/II), Manual coppel (I/II), Pedal coppel (II/P), Colectiv pedal (I), Colectiv pedal (II), Colectiv pedal (III), Colectiv pedal (P), Colectiv schweller (wałek crescendowy), Żaluzja (2 pozycje – zamknięta i otwarta), Evacuant

Manubria
Wykończenie piszczałek prospektowych
Wnętrze instrumentu
Informacje o instrumencie zbierane przez członków Towarzystwa Miłośników Miasta Bydgoszczy w ramach akcji „Ratujemy organy” oraz na podstawie ekspertyzy organmistrzowskiej.
Zdjęcia: Michał Kołodziej.

[PG]

[updated 14.04.2008 PZ]

23.09.2005
Michał Kołodziej