Kraków

Bazylika Archiprezbiterialna Wniebowzięcia NMP (Kościół Mariacki) - organy w nawie południowej

Prospekt

W południowej nawie Bazyliki Mariackiej mieści się okazały, późnobarokowy ołtarz Chrystusa Ukrzyżowanego, w którym znajduje się gotycki krucyfiks przypisywany Witowi Stwoszowi. Tę samą nawę zamyka kamienny, renesansowy ganek, pochodzący z pierwszej ćwierci XVI stulecia. Ze źródeł archiwalnych wiadomo, że w latach: 1733-1734 odnotowywano ofiary przeznaczone na budowę „pozytywu przed krzyżem”. Nie znany z nazwiska organmistrz otrzymał wówczas kwotę 500 florenów za pracę oraz dodatkowo za „abrys”, czyli projekt. Warto nadmienić, że w pierwszym trzydziestoleciu XVIII wieku w Kościele Mariackim działał organmistrz Szymon Popiołkowski, pracujący zasadniczo przy pracach remontowych na dachu świątyni. Na tej podstawie Aldona Sudacka wysnuła hipotezę, iż twórcą omawianego pozytywu mógł być właśnie Sz. Popiołkowski. Obiekt ten usytuowany był w obrębie wspomnianego, renesansowego ganku, przy czym struktura pozytywu wcinała się w kamienną balustradę, przerywając jej ciągłość. 

W 1809 roku renowację instrumentu przeprowadził Ignacy Ziernicki. Kolejny remont miał miejsce w 1865 roku, a jego wykonawcą był Antoni Sapalski. Obaj wymienieni organmistrzowie pracowali również przy organach w nawie głównej. Należy zaznaczyć, że prace wykonane w 1865 roku były zainicjowane przez rodzinę Józefa Moruszki (Moruszyńskiego), który „organistą w kościele NPM będąc, umierając […] przeznaczył 100 [zł] reńskich austriackich na restaurację organku naprzeciw Pasji, czyli naprzeciw Chrystusa Ukrzyżowanego”. Jedynym źródłem informacji o wyglądzie pozytywu jest archiwalne zdjęcie z lat 80. XIX wieku. Na zdjęciu tym widoczny jest kamienny ganek w nawie południowej oraz fragment prospektu, który można scharakteryzować, jako: barokowy, wklęsło-wypukły, trzyosiowy, z centralną, półkoliście wysuniętą wieżyczką. Instrument ten przetrwał wprawdzie regotyzację kościoła, prowadzoną w latach: 1891-1892, jednak były to ostatnie lata jego istnienia. Zły stan pozytywu oraz fakt, że naruszył on stylistyczną całość renesansowego balkonu, wpłynęły na podjęcie decyzji o jego likwidacji. Omawiany obiekt został ostatecznie usunięty ze świątyni w 1899 roku.

W tym samym roku (1899) Tomasz Fall ze Szczyrzyca zbudował w nawie południowej nowe, jednomanuałowe organy bez pedału, ulokowane na zrekonstruowanym ganku. Powstały wówczas instrument liczył 7 głosów, posiadał trakturę mechaniczną oraz wiatrownice klapowo-zasuwowe. Prospekt organowy otrzymał schemat typowy dla dzieł szczyrzyckiego organmistrza. W 1973 r. Henryk Siedlar przebudował organy, zmieniając ich trakturę na elektro-pneumatyczną oraz rozszerzając dyspozycję do 12 głosów, co wiązało się między innymi z dobudowaniem sekcji pedału. Równocześnie instrument został podłączony do kontuaru organów w nawie głównej. Rekonstrukcję dzieła T. Falla przeprowadzono w latach 1987-1988. Przywrócono wówczas pierwotną dyspozycję, a także oryginalną trakturę mechaniczną wraz ze stołem gry wbudowanym w cokół szafy organowej.

Prospekt organowy architektoniczny, jednosekcyjny, neoklasycystyczny, pięcioosiowy. Składa się z trzech płaskich wieżyczek piszczałkowych i dwóch niższych pól. Ustawiony na wysokim cokole zwieńczonym gzymsem podtrzymywanym przez konsole w formie rolwerku. Wieżyczki piszczałkowe zwieńczone wydatnym belkowaniem. Prospekt flankowany uszakami, ozdobiony delikatną dekoracją snycerską w formie stylizowanych liści akantu. Kolorystyka prospektu utrzymana jest w ciemnej tonacji: elementy konstrukcyjne – czarne, detale architektoniczne (gzymsy) – w kolorze zieleni szmaragdowej. Detal snycerski złocony na pulmencie.

Skala manuału: C-f³.

Instrument przed rekonstrukcją