Kraków

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP (OO. Karmelitów Bosych)

Prospekt

Karmelici bosi przybyli do Krakowa w 1601 roku. Początkowo osiedlili się na przedmieściu Wesoła, gdzie w 1605 roku powstał drewniany klasztor z kościołem Niepokalanego Poczęcia NMP (zabudowania te, zastąpione murowanymi w latach 1649-1682, należą obecnie do Szpitala Uniwersyteckiego im. św. Łazarza). Niedługo potem zakonnicy podjęli starania o wybudowanie konwentu w centrum miasta. W 1610 roku przejęli „Malowany Dwór” Tęczyńskich, znajdujący się przy obecnej ul. Poselskiej, na którego miejscu rozpoczęli wznoszenie zabudowań klasztornych wraz z kościołem św. Michała i św. Józefa. Prace budowlane ukończono w 1638 roku. Przypuszczalnie wewnątrz nowo powstałej świątyni nigdy nie znajdowały się organy. Źródła podają, że mieścił się tam jedynie drewniany chór muzyczny „dla kapeli”. Co więcej, gdy w XIX stuleciu likwidowano kościół, jego wyposażenie rozdzielono pomiędzy szereg świątyń krakowskich i małopolskich. Wśród tychże elementów nie znalazł się jednak instrument. Nie odnotowano również wzmianki o jego usunięciu. W 1797 roku Karmelici Bosi zostali zmuszeni przez władze austriackie, by przenieść się do klasztoru w Czernej, natomiast zabudowania przy ul. Poselskiej przekazano wówczas na więzienie. Od 1954 roku kompleks pokarmelicki pełni funkcję siedziby Muzeum Archeologicznego.

Na początku XX wieku karmelitanki bose podjęły starania o sprowadzenie do Krakowa męskiej gałęzi zakonu karmelitańskiego. W 1907 roku rozpoczęto wznoszenie nowego klasztoru karmelitów bosych wraz z kościołem Niepokalanego Poczęcia NMP. Budynki te zlokalizowano przy obecnej ul. Rakowickiej. Projekt zabudowań opracował Tadeusz Stryjeński. Budowę części prezbiterialnej wraz z boczną kaplicą i wieżą ukończono w 1910 roku. W nowopowstałej części świątyni rozpoczęto działalność duszpasterską. I tak jeszcze w grudniu tegoż roku (1910) zainstalowano w kościele jednomanuałowe, najprawdopodobniej pneumatyczne organy wykonane przez firmę Rieger jako opus 1660. Koszt zakupu tegoż instrumentu wyniósł 4200 koron.

Rozbudowę świątyni podjęto w latach 1929-1932. Pracami kierował wówczas Stanisław Słowik według planów Franciszka Mączyńskiego (odstąpiono wtedy od pierwotnej koncepcji T. Stryjeńskiego). We wrześniu 1931 roku ukończono montaż nowych organów, wykonanych również przez firmę Rieger, a zakupionych za cenę 105 000 ówczesnych złotych. Nowy, pneumatyczny instrument oznaczony został numerem opusowym 2515. Organy te zachowały się do chwili obecnej w stanie oryginalnym. Posiadają neogotycki, architektoniczny prospekt. Jego zasadniczy człon, umieszczony pod ostrołukową arkadą w nawie głównej, składa się z pięciu osi, natomiast po jego obu stronach widoczne są mniejsze, trójosiowe człony, zlokalizowane pod głębokimi, półkolistymi niszami okiennymi.

Firma Rieger przesłała klasztorowi dokument pt. „Oferta naprawy organów – Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP – Kraków, Polska”. Na podstawie tego pisma można określić ogólny stan techniczny, a mianowicie, że instrument jest konserwowany, jednak pojawiają się w nim usterki związane głównie z działaniem traktury oraz stołu gry. Wewnętrzne elementy organów są znacznie zakurzone, co wpływa niekorzystnie na utrzymanie stroju i intonację piszczałek. Część drewnianych piszczałek sekcji pedału wykazuje ślady zeschnięcia, jednak należy zaznaczyć, że instrument nie został zaatakowany przez drewnojady. Mechanizm powietrzny zachował się w dobrym stanie. Pewnym mankamentem jest fakt umieszczenia dmuchawy elektrycznej w pomieszczeniu przylegającym do chóru muzycznego. Firma Rieger zasugerowała, iż korzystne byłoby przeniesienie owej dmuchawy w bezpośrednie sąsiedztwo organów, co umożliwiłoby ssanie powietrza o odpowiedniej temperaturze. Warto nadmienić, iż wspomniana dmuchawa jest oryginalnym produktem zakładów Rieger, o czym świadczy widniejąca na niej sygnatura: „Gebrüder Rieger - Orgelfabrik – Jägerndorf-Budapest – Mocker O/S Deutschland”. Ponadto stwierdzono w instrumencie niedokładny suw Crescenda i Żaluzji spowodowany obluzowanym progiem dźwigni nożnych, a także zwrócono uwagę na ułamany włącznik Automatu Pedału w stole gry. Stan prospektu organowego określony został jako dobry, niemniej jednak wskazane byłoby odczyszczenie piszczałek frontowych oraz ogólne odnowienie drewnianych elementów dekoracyjnych. Podsumowując, stwierdzono, że instrument wymaga gruntownego wyczyszczenia, drobiazgowej rewizji, fachowego usunięcia występujących wad, a także nastrojenia wszystkich głosów.

Skala organów – 2 manuały: C-g³; pedał: C-f¹.

Kontuar

Centralna część prospektu

Boczna część prospektu

Wnętrze instrumentu