Poznań

Archikatedra św. Apostołów Piotra i Pawła

Prospekt

Kościół poznański posiada wielowiekową tradycję muzyczną. Chorał gregoriański jako właściwy i pierwotny śpiew Kościoła Zachodniego dociera na ziemie polskie i przyjmuje się na nich w momencie gdy powstają miejsca jego wykonywania - katedry i klasztory. W X wieku jedynym ośrodkiem jest Poznań - od roku 968, gdy powstała pierwsza katedra. Najstarsza praktyka użycia organów w liturgii polegała na podawaniu tonu śpiewakom i przeplataniu śpiewów chóralnych wstawkami organowymi. Taki sposób wykonywania naprzemiennego, zwanego alternatim, powszechnie występuje na Zachodzie w XIII wieku wraz z powstaniem pierwszych form wielogłoskowych (tzw. organum) od około 1200 roku, zaczęto stawiać w kościołach organy, by m.in. "podeprzeć" śpiewakom wykonywanie długich dźwięków. Pod koniec XIII wieku większość znaczących świątyń w Europie (katedry, opactwa) posiadały organy.

Nie sposób ustalić, kiedy w katedrze poznańskiej pobudowany został pierwszy instrument. Pośrednia informacja o organach w zachowanych od początków XV wieku aktach kapitulnych pojawia się dopiero około 1404 roku. Biskup Wojciech Jastrzębiec zawarł wraz z kapitułą umowę z organomistrzem Trojanem na budowę nowych organów. Instrument ukończono prawdopodobnie po śmierci budowniczego Trojana. Organy te, podobnie jak poprzednie, znajdowały się na chórze organowym, umieszczonym na nawie głównej po stronie ewangelii przed łukiem tęczowym prezbiterium. Podobne umieszczenie organów w nawie głównej typowe było dla większości gotyckich katedr.

Kolejny instrument, zbudowany w latach 1457 - 1458 przez Jana Copersmetha, służył liturgii do ok. 1607 roku. Około 1511 roku mistrz Jan z Serbi buduje nowe organy o 2 manuałach i 18 głosach, zamówione przez biskupa Jana Lubrańskiego, które umieszczone zostały nad kruchtą głównego wejścia. Organy ufundowane przez biskupa Andrzeja Opalińskiego po kilkunastu latach uległy zniszczeniu podczas pożaru Katedry w 1622 roku. Dziełem mistrza Andrzeja Nitrowskiego z Gdańska był instrument powstały w 1677 roku, również zniszczony przez pożar w 1722 roku. W latach 1793 - 1798 powstały 24 głosowe dwumanuałowe organy będące dziełem mistrza Jophanna Gottloba Petery. Instrument ten wielokrotnie naprawiany i znacznie przebudowany służył liturgii katedralnej do końca lat dwudziestych XX wieku.

W dwudziestoleciu międzywojennym zrodziła się myśl zbudowania nowego, wielkiego instrumentu. Na sesji Kapituły Metropolitarnej w dniu 7. 03. 1927r. uchwalono zawrzeć kontrakt z firmą Cavaille - Coll na budowę organów. W styczniu 1930 roku na wstępny odbiór instrumentu w Paryżu wydelegowani zostali ks. W. Gieburowski i organista katedralny z Pelplina Oskar Hermańczyk, uważany za najwybitniejszego w Polsce rzeczoznawcę organów. Instrument ten posiadał 70 głosów brzmiących, 4 manuały, 4240 piszczałek i elektropneumatyczną trakturę.

Organy te zostały poświęcone we wtorek 30 czerwca 1931 roku przez ks. kard. Augusta Hlonda. Po uroczystości poświęcenia odbył się koncert organowo - chóralny w wykonaniu organisty katedralnego Józefa Pawlaka i Chóru Katedralnego pod dyr. ks. W. Gieburowskiego. Był to najnowocześniejszy instrument na terenach ówczesnej Rzeczpospolitej. Organy te spłonęły doszczętnie podczas pożaru Katedry 15 lutego 1945 roku.

W roku 1955 Arcybiskup Walenty Dymek polecił zbudowanie tymczasowych organów. Wykonała je firma organmistrzowska Władysława Kaczmarka z Wronek. Był to instrument 27 głosowy o dwóch manuałach i pneumatycznej trakturze. Oprócz organów głównych Katedra posiadała na przestrzeni wieków również niewielkie instrumenty, używane podczas nabożeństw dni powszednich (m.in. XVII-wieczny pozytyw w kaplicy Szołdrskich). W prezbiterium służył do II wojny światowej 8-głosowy instrument zw. "organami chórowymi", zbudowany w 1888 roku przez I. Gryszkiewicza.

Ks. Arcybiskup Metropolita Juliusz Paetz dekretem z dnia 7.10.1997 roku powstał Zespół ds. Budowy Nowych Organów w Katedrze Poznańskiej zlecając: Proboszczowi Parafii Archikatedralnej ks. Ireneuszowi Szwarcowi kierowanie pracami, organmistrzowi Janowi Drozdowiczowi budowę nowych organów, a ks. dyr. Henrykowi Nowakowi nadzór ekonomiczny nad realizacją.

Instrument poświęcono 29.06.2001 r. Organy posiadają 53 głosy, zbudowane są z 3016 piszczałek, największa ma długość 9,5 m, najmniejsze długość 1 cm i średnicę kilku milimetrów. Zamontowano w nim 7 miechów i turbinę wytwarzającą 90 m³ powietrza na minutę. Na budowę zużyto kilkanaście m³ drewna, kilkaset kilogramów stopu cyny i ołowiu, położono kilometry kabli elektrycznych. W instrumencie istnieje instalacja, dająca w przyszłości możliwość zamontowania trzech głosów wysokociśnieniowych. Niektóre elementy instrumentu: głosy językowe, kontuar, turbinę powietrzną, elektronikę - zakupiono w specjalistycznej firmie "Aug. Laukhuff" z Weikersheim /Niemcy/.

Całość instrumentu oparto na oddzielonej od chóru organowego konstrukcji nośnej, którą opracował mgr inż. Franciszek Kałużny. Instrument zaprojektowano uwzględniając zalecenia służby konserwatorskiej o pozostawieniu nie przesłoniętego okna witrażowego co wywołało konieczność budowy dwóch dublowanych systemów instrumentu. Projekt szafy organowej jest efektem współdziałania organmistrza Jana Drozdowicza z Michałem Łożykowskim i Krzysztofem Kwiatkowskim - poznańskimi architektami wnętrz.

Pozytyw

Nawa główna z organami i witrażem