|
|
organy.art.pl » Instrumenty » Małopolskie » Kraków »KrakówBazylika NMP Wniebowziętej i św. Wacława (OO. Cystersów - Mogiła)
| Głosy |
Klawiatury |
Traktura gry |
Traktura rejestrów |
| 36 |
3+P |
elektro-pneumatyczna |
elektro-pneumatyczna |
 | | prospekt |
Opactwo cysterskie w Mogile powstało w 1222 roku z fundacji biskupa Iwo Odrowąża. Trzynastowieczny kościół, wzniesiony w stylu romańsko-gotyckim, został odbudowany i częściowo zbarokizowany w XVIII stuleciu, po pożarze, jaki wybuchł w 1708 roku. Obecnie jest cennym zabytkiem tak zwanego „stylu cysterskiego”.
W ramach odnowy świątyni sprawiono doń kilkudziesięciogłosowe organy zbudowane około 1730 roku. Instrument ten z pewnością poddawany był remontom, a być może nawet przebudowom, niemniej istniał on do początku XX wieku, kiedy to został uznany za nazbyt zniszczony przez czas i drewnojady. W latach dwudziestych XX stulecia wprowadzono w kościele zwyczaj zbierania pieniężnych ofiar (tak zwanej „tacy”) podczas niedzielnych liturgii. Gromadzone w ten sposób fundusze zostały spożytkowane na budowę nowych organów, które wykonał Stanisław Tobola. Dokładny czas powstania instrumentu jest trudny do jednoznacznego określenia. Karta ewidencyjna zabytku informuje, że organy pochodzą z 1921 roku, natomiast inne źródła podają, że zostały one wykonane w 1927 roku lub około 1924 roku. Warto nadmienić, iż stan dawnego, XVIII-wiecznego instrumentu mógł pogarszać się znacznie wcześniej, bowiem zachował się list intencyjny z 1897 roku, w którym firma Rieger przedstawiła ofertę zbudowania nowych, 22-głosowych organów. Projekt ten nie doczekał się jednak realizacji.
Instrument Stanisława Toboli został ulokowany za późnobarokowym prospektem, który od tej pory pozostał jedynym reliktem starych, niezachowanych organów. Co zaś się tyczy kompozycji owego prospektu, ciekawostką jest fakt, że jeszcze w 1934 roku w balustradzie empory muzycznej istniał pozytyw przedni, natomiast brak było Kronwerku (pozytywu koronnego), który aktualnie wieńczy zewnętrzną strukturę organów. Środkowa, pięcioosiowa partia Kronwerku jest przypuszczalnie sekcją dawnego pozytywu przedniego, który na nowym miejscu został poszerzony optycznie przez dodanie bocznych aneksów.
W latach sześćdziesiątych XX stulecia przy organach pracował Michał Grygorowicz, który zamontował instalację elektryczną. Około 1980 roku Tomasz Nowak skrócił korpusy piszczałek w głosie Cello 8’ (sekcja pedału), tworząc w ten sposób Chorał 4’. Podobnemu zabiegowi poddano głos Cor anglais 8’ (sekcja I manuału), z którego uzyskano Kwintę 2 2/3’. Również około 1980 roku miała miejsce wymiana traktury pneumatycznej na system elektropneumatyczny, natomiast po 1982 roku zlikwidowano głos Dolce 4’ (sekcja II manuału) wstawiając w jego miejsce Oktawę 4’. W 1989 roku nieznany z nazwiska organmistrz ze Świeradowa Zdroju wymienił dotychczasową wiatrownicę II manuału (taschenlade), instalując w jej miejsce dwie nowe wiatrownice, których wadą był brak regulatorów powietrza. Ponadto rozszerzono wówczas dyspozycję II manuału dodając głosy, których barwa odbiegała od łagodnej, romantycznej intonacji pozostałych piszczałek. W przedstawionym powyżej stanie instrument istniał do 2006 roku. Posiadał on trakturę elektropneumatyczną, wiatrownice stożkowe, miech magazynowy oraz dwa manuały (o skali: C-f3) i pedał (o skali: C-d1).
DYSPOZYCJA ORGANÓW W 2006 R.
| |
Manuał I
Bourdon 16’
Pryncypał 8’
Major 8’
Salicet 8’
Kwintadena 8’
Viola 4’
Cello 8’
Portunal 8’
Oktawa 4’
Minor 4’
Piccolo 2’
Mixtura [?]
Kwinta 2 2/3’
Trąbka 8’
|
Manuał II
Pryncypał 8’
Rurflet 8’
Amabilis 8’
Klarnet lab. 8’
Eolina 8’
Vox coelestis 8’
Oktawa 4’ *
Trawers 4’
Flet kryty 4’
Superoktawa 2’
Flecik 2’
Kwinta 1 1/3’
Kornet 3x
Cymbel 3x
Obój 8’
|
Pedał
Pryncypałbas 16’
Subbas 16’
Fletbas 8’
Oktawbas 8’
Chorał 4’
Kwintbas 5 1/3’
Puzon 16’
|
*) pierwotnie Dolce 4' (głos wymieniony w nieznanym czasie)
W latach 2007-2008 Lech Skoczylas przeprowadził remont organów, połączony z ich przekształceniem i modernizacją. Najważniejszym przedsięwzięciem był wówczas montaż sprowadzonego z Niemiec, używanego, trzymanuałowego kontuaru firmy E. Veyland z Opladen. W obliczu zwiększenie liczby klawiatur podjęto decyzję o rozdzieleniu głosów dotychczasowego II manuału pomiędzy dwie nowe sekcje brzmieniowe. Równocześnie nieznacznym przekształceniom poddano obsadę głosów w I manuale i pedale. Powyższe prace były konsultowane ze znanym krakowskim organistą Markiem Stefańskim. Ponadto podczas omawianej przebudowy zrekonstruowano szafę ekspresyjną dla sekcji II manuału oraz „dzwonki”, a także zainstalowano nową, energooszczędną dmuchawę elektryczną produkcji niemieckiej. Obecne rozmieszczenie rejestrów w stole gry wymuszone jest budową samego kontuaru, bowiem zachowane zostały oryginalne włączniki rejestrowe, na których umieszczono nowe tabliczki z nazwami głosów i urządzeń dodatkowych.
Prospekt organowy późnobarokowy z elementami neobarokowymi, architektoniczny, trójsekcyjny, złożony z dwuczłonowej sekcji głównej, niemego pozytywu o charakterze dekoracyjnym (pod centralnym oknem witrażowym) oraz Kronwerku. Każdy z członów sekcji głównej czteroosiowy, złożony z wyższej, półkoliście zarysowanej wieży zewnętrznej i niższej, występującej kątowo wieży wewnętrznej; wieże wsparte na konsolach i przedzielone prostokątnymi, płaskimi polami; poszczególne segmenty zwieńczone odcinkami belkowania; człony sekcji głównej połączone w partii zwieńczenia łukiem odcinkowym o podniebiu wypełnionym kasetonami, nad którym sekcja Kronwerku. Niemy pozytyw pod oknem witrażowym pięcioosiowy, złożony z wyższych, występujących kątowo wieżyczek bocznych i niższej, półkoliście zarysowanej wieżyczki centralnej; wieżyczki wsparte na konsolach i przedzielone prostokątnymi, płaskimi polami; poszczególne segmenty zwieńczone odcinkami belkowania. Kronwerk dziewięcioosiowy, złożony z trzech półkoliście zarysowanych wieżyczek nieparzystych i dwóch występujących kątowo wieżyczek parzystych; wieżyczki wsparte na konsolach i przedzielone prostokątnymi, płaskimi polami; poszczególne segmenty zwieńczone odcinkami belkowania. W segmentach wszystkich sekcji rzeźbione kotarki. Prospekt utrzymany w ciemnej kolorystyce sieny palonej. Detal snycerski złocony.
Stół gry wolnostojący. Wiatrownice stożkowe. Dmuchawa elektryczna.
Skala organów – 3 manuały: C-g3; pedał: C-f1.
 | | Stół gry |
DYSPOZYCJA ORGANÓW
|
Manuał I 1. Burdon 16’
2. Pryncypał 8’
3. Flet Major 8’
4. Portunal 8’
5. Cello 8’
6. Salicet 8’
7. Oktawa 4’
8. Flet Minor 4’
9. Kwinta 2 2/3’
10. Piccolo 2’
11. Tercja 1 3/5’
12. Mixtura 5-6x
13. Kornet 4x
14. Trompet 8’
|
Manuał II 1. Pryncypał 8’
2. Amabilis 8’
3. Klarnet lab. 8’
4. Aeolina 8’
5. Vox coelestis 8’
6. Fugara 4’
7. Trawers flet 4’
8. Obój 8’
|
Manuał III 1. Rurflet 8’
2. Kwintadena 8’
3. Pryncypał 4’
4. Flet kryty 4’
5. Oktawa 2’
6. Kwinta 1 1/3’
7. Vox Humana 8’ faktycznie: Dulcjan 8'
|
Pedał 1. Pryncypał 16’
2. Subbas 16’
3. Oktawbas 8’
4. Fletbas 8’
5. Kwinta 5 1/3’
6. Chorałbas 4’
7. Puzon 16’
|
Połączenia: I-P, II-P, III-P, II-I, III-I, III-II, Sup. I, Sup. II-I, Sup. II.
Urządzenia dodatkowe:
1) Tremolo II, Tremolo III, Dzwonki;
2) Wyłączniki indywidualne głosów językowych;
3) Włączniki pod klawiaturą I manuału: Rejestry, WK 1, WK 2, WK 3, Kasownik, Tutti;
4) Włączniki nożne: Rejestry, WK 1, WK 2, Crescendo, Tutti;
5) Dźwignie nożne: Register-schweller (Crescendo), Jalousie-schweller (żaluzja II manułu).
 | | Sygnatura w stole gry |
 | | Stół gry organów S. Toboli z lat 20. XX w. (stan w 1982 r.) |
Informacje i materiały udostępnione przez Lecha Skoczylasa.
Fotografia archiwalna ze zbiorów autora.
Bibliografia:
Karta ewidencyjna zabytku (opr. Elżbieta Wegsheider, 1978 r.);
Karta ewidencyjna zabytku (opr. Ernest Kubala, 1982 r.);
o. Iwo Kołodziejczyk, „Kraków-Mogiła. Przewodnik”, Kraków-Mogiła 2005, s. 13-14, 18-19.
[PG]
|
|
|