Staniątki

Kościół św. Wojciecha i Matki Bożej Bolesnej (SS. Benedyktynek)

Prospekt

Fundacja staniąteckiego klasztoru datowana jest na 1228 rok; wtedy też oficjalnie rozpoczęto prace budowlane. Pierwotny kościół, wzniesiony zapewne przed 1238 rokiem, był budowlą o układzie jednonawowym. Pod koniec XIII wieku świątynię przebudowano, nadając jej kształt trójnawowej hali.

Konwent benedyktynek przez stulecia słynął z bogatej tradycji muzycznej. Najstarsze kancjonały pochodzą z lat: 1535-1536. Już od pierwszej połowy XVI wieku śpiewom zaczęła towarzyszyć gra na organach. Z akt wizytacji „radziwiłłowskiej”, przeprowadzonej w 1597 roku, wiadomo, iż w kościele istniały wówczas dwa instrumenty: jedne organy mieściły się w obrębie chóru zakonnego, natomiast drugie – podobnie jak obecne, na galerii we wschodnim przęśle południowej nawy bocznej.

W 1721 roku wyposażenie kościoła wzbogaciło się o nowy instrument, ufundowany przez ksienię Katarzynę Teresę Niewiarowską, szafarkę Zofię Gościmieńską oraz ks. Pawła Bugajskiego – administratora dóbr klasztornych w Zakrzowie, a zarazem proboszcza niepołomickiego. Organy te zbudował Michał Krzemycki z Tuchowa – organmistrz, który w latach: 1720-1727 przebudowywał organy w krakowskiej Katedrze na Wawelu. Można przypuszczać, że w Staniątkach znalazł się z polecenia kurii biskupiej, która doceniała jego prace przy instrumencie katedralnym. Organy M. Krzemyckiego umieszczone zostały we wschodnim przęśle nawy południowej, zastępując istniejący tam wcześniej, XVI-wieczny instrument. Obecnie jedynym reliktem omawianych organów z 1721 roku pozostał barokowy prospekt, który mimo, iż powstał w pierwszej połowie XVIII stulecia, utrzymany jest jeszcze w konwencji XVII-wiecznej. Dawną kolorystykę tegoż prospektu opisuje inwentarz z 1766 roku: „Struktura tegoż choru y organ biało polerowana po kley w marmurek zielony i żółty, rżnięcie zaś koło pozytywu dużego wszystko biało polerowane, wokół zaś małego pozytywu iest rżnięcie srebrzone, miejscami złoto laserowane”. Opis ten, aczkolwiek nie do końca jasny i precyzyjny, daje pewne wyobrażenie o barwach, jakie posiadał prospekt w drugiej połowie XVIII stulecia. Kronika klasztorna informuje, że w 1819 roku remont organów przeprowadził Jakub Krankowski (Kramkowski?) ze Lwowa.

Instrument M. Krzemyckiego istniał do drugiej połowy XIX wieku, bowiem w 1882 roku sprawiono do świątyni nowe organy, wykonane przez organmistrza Jana Grocholskiego ze Starego Sącza. Aparat brzmieniowy tegoż instrumentu ulokowany został w obrębie dawnej szafy z barokowym prospektem. Warto nadmienić, że dwa lata później (w 1884 roku) ten sam organmistrz zbudował niewielkie organy (pozytyw?) w chórze zakonnym. W 1892 roku szczyrzycki organmistrz Tomasz Fall stroił i naprawiał oba instrumenty.

Niedługo potem, w 1914 roku, do kościoła zakupiono kolejne organy, tym razem wykonane przez firmę Rieger (opus 1945). Instrument został zainstalowany przez organmistrza Kazimierza Żebrowskiego z Krakowa. Podczas montażu ponownie wykorzystano obudowę z 1721 roku. Jedyną ingerencją w dawną kompozycję chóru muzycznego było wbudowanie weń nowego, wolnostojącego stołu gry, którego tylna ścianka przepruwa balustradę. Omawiane organy zachowały się do chwili obecnej w niezmienionym stanie. W stole gry widnieje oryginalna sygnatura z napisem następującej treści:

Opus 1945 Braci Rieger Jägerndorf

Instrument był remontowany między innymi w latach: 1942 (przez Bartłomieja Ziemiańskiego ze Szczyrzyca) i 2007.

Prospekt organowy barokowy, architektoniczny, jednosekcyjny, pięcioosiowy, uszaty. Ustawiony na cokole zwieńczonym profilowanym gzymsem. Złożony z trzech wież wspartych na konsolach, przedzielonych płaskimi polami. Wieża środkowa najwyższa, wysunięta półkoliście z uskokiem. Wieże skrajne niższe od środkowej, wysunięte kątowo z uskokiem. Płaskie pola niższe od wież skrajnych. Wieżyczki i pola zwieńczone odcinkami belkowania. Bogata dekoracja snycerska (kotarki, ornamenty przesłaniające nogi piszczałek prospektowych, uszaki, naddatki, ornamenty we fryzach) z motywami suchego akantu. Prospekt malowany (marmoryzowany). Detal snycerski złocony.

Stół gry wolnostojący. Wiatrownice stożkowe. Miech pływakowy. Dmuchawa elektryczna i urządzenie do kalikowania (dźwignia nożna).

Skala organów – 2 manuały: C-f³; pedał: C-d¹.

Stół gry