Gdańsk

Bazylika św. Mikołaja

Prospekt

Dominikanie założyli swój klasztor w Gdańsku w 1227 r. i pracowali tu do kasaty pruskiej - do około 1810 r. Powrócili do Gdańska po II wojnie światowej.

Pierwsza informacja pośrednia o organach pochodzi ze źródeł zakonnych, a dotyczy ona obecności organisty br. Jana Swethyna w 1450 r.[1]

Natomiast wiadomości bezpośrednich zachowało się nieco więcej, chociaż nie dają nam obrazu istniejących wtedy organów. Zachowała się więc informacja o tym, że po zatargach z gminą protestancką dominikanie w 1608 r. wrócili do swojego kościoła, a senat miejski zobowiązał się dać im zapomogę na remont kościoła i organów.[2]

Prace konserwatorskie przy organach prowadzone przed 1977 r. pod kierunkiem J. Jargonia powinny mieć uzasadnienie historyczne. W prywatnym archiwum przeora gdańskiego znajdują się dokumenty, na podstawie których nie można stwierdzić, że organy z 1755 r. są, jak w środowisku organistów uważano, dziełem Terlezkiego. Podaje się tam również dyspozycje tych organów z 1755 i z 1788 r. Są one jednak wątpliwego pochodzenie. Zawierają tak wielką liczbę głosów, która na pewno nie zmieściła by się w istniejącej do dzisiaj szafie organowej.

Zachowane do dzisiaj organy uważane są za dzieło Rudolfa Dalitza lub Jana Fryderyka Rhodego.[3]

W czasie demontażu organów, przed 1977 r., odkryto iskrypcje, na podstawie których wiadomo, że naprawy organów były wykonywane w 1846 i 1866 r.[4]

Przebudowy organów dokonała firma Goebela z Królewca w 1907 r. i ponownie w 1932 r. Po tej ostatniej przebudowie organy miały trakturę pneumatyczną. Kronpositiv ( pozytyw pod sklepieniem kościoła ) został przeniesiony na chór prawej nawy kościoła.[5]

Remonty ze zniszczeń wojennych przeprowadzał Zbigniew Zając z Gdańska. Z lat 1953-60 zachowały się propozycje remontów organów takich firm jak: Mariana Sokołowskiego z Gdyni, Truszczyńskiego z Warszawy i Fryderyka Szwarca z Gdańska. Po 1960 r. m.in. F. Szwarc naprawiał Rurflet, miechy i wiatrownice, E. Penkała ze Stanowic koło Rybnika naprawił Dulcian. Podczas remontu wykonanego przez Romana Przytulskiego zastosowano kontuar wolno stojący i powiększono klawiaturę pedałową o 5 klawiszów.[6]

Przed 1977 r. zapadła decyzja o konserwacji prospektu organów i rekonstrukcji dyspozycji do stan z XVIII w. Prace były wykonywane przez pracowników P.K.Z. w Gdańsku i przez dwie firmy organowe: Hamera z Hanoweru (R.F.N.) i Truszczyńskiego z Warszawy. Opiekę merytoryczną pełnił doc. J. Jargoń z Akademii Muzycznej w Krakowie. Pod koniec 1977 r. została zakończona konserwacja i przebudowa tych organów. Od 1977 r. organy mają 35 głosów rozmieszczonych w dwóch manuałach i pedale. Klawiatury zostały wbudowane w przednią ścianę szafy. Jest to instrument o trakturze mechanicznej z wiatrownicami zasuwowo-klapowymi.[8]

Według założeń miała to być rekonstrukcja dyspozycji z 1755 r. Podczas obioru organów po wykonanych pracach w 1977 r. jeden z członków komisji zapytał J. Jargonia: czy prace w organach - to rekonstrukcja, czy novum w starej szafie? Otrzymaliśmy odpowiedź, że jest to rekonstrukcja w 80 %. Jeżeli rzeczywiście rekonstrukcja - to czym uzasadniona? Pytanie miało związek ze relacjami studentów J. Jargonia z jego klasy organów - że właśnie profesor znalazł na terenie Niemiec publikację, w której były opisane organy z kościoła św. Mikołaja w Gdańsku. J. Jargoń wtedy odpowiedział pytającemu spośród komisji odbiorczej, że nie pamięta ani autora, ani tytułu tej publikacji. Odpowiedź wydała się dziwna, ponieważ pytany przez 3 lata sprawował opiekę merytoryczną na pracami i tak szybko zapomniał o ważnym materiale. Przecież na tej publikacji miała być oparta rekonstrukcja dyspozycji.

Dlatego po obejrzeniu organów można stwierdzić było, że za wyjątkiem prospektu i piszczałek prospektowych, wszystko jest fabrycznie nowe ( Umówmy się, że zrekonstruowane.). Obecna zaś dyspozycja jest autorstwa J. Jargonia, (Panie świeć nad jego duszą!), a nawiązuje do dyspozycji z XVIII w. Niemniej jednak całość wykonanych prac, łącznie z dyspozycją, należy określić jako udany eksperyment.

Instrument brzmi bardzo dobrze. Każda z sekcji jest odpowiednio obsadzona głosowo i bardzo dobrze zintonowana.

Przy takim instrumencie ciśnie sięna usta pytanie: dlaczego nie budować, jak dawniej, organów wyłącznie o trakturze mechanicznej? W tym instrumencie nie ma żadnych wspomagań elektromagnesów przy zasuwach registrowych i nie zastosowano skomplikowanej elektroniki dla wielu tzw. udogodnień. Wobec tego organista musi na koncert poprosić kogoś do zmieniania registrów i ewentualnie przewracania kartek nutowych. W czym problem ? Natomiast nie ma problemu z elektroniką, która w warunkach kościelnych jest niezawodna tylko do czasu. Prócz tego, elektronika ma coraz to nowe rozwiązania i bardzo dobrze, ale aparatu sterującego organów nie konstruuje się na 5 czy 10 lat. Dla porównania: proszę dzisiaj znaleźć części do lampowego telewizora. Mechanizmy tak proste jak w organach, a jeszcze precyzyjnie wykonane, stają się niezawodne na nieco dłużej niż 10 lat.

Organy główne przed remontem

Instrument w nawie bocznej przed remontem