Kamień Pomorski

Katedra św. Jana Chrzciciela

Prospekt

Historia organów w katedrze kamieńskiej, jednym z najstarszych i najzacniejszych kościołów Pomorza Zachodniego, sięga XIV wieku. Wzmianka z 1324 roku mówi o uposażeniu organisty; organista pojawia się w dokumentach z roku 1385 i 1432. Nie ma jednak informacji na temat samego instrumentu.

Dokument z 1489 roku, który wystawił biskup kamieński Benedykt Wallenstein, zawiera akt fundacyjny nowych organów a także wskazuje źródło środków na ich wykonanie i utrzymanie organisty. Instrument wybudowano na zachodniej emporze wieży. Niestety, pożar, który wybuchł w 1630 roku w trakcie wojny trzydziestoletniej, objął znaczną część miasta, strawił kurie kanonickie oraz naruszył konstrukcję wieży, przyczyniając się do jej zawalenia. W katastrofie ucierpiały również organy. O ich fatalnym stanie mówi pismo organisty Eliasza Grassena, wystosowane w 1652 roku do kapituły kamieńskiej, w którym czytamy: "Jeśli doświadczony muzyk pracę swą pragnie wykonywać doskonale, potrzebny mu dobry instrument (...), dlatego należy rozpocząć budowę wielkiego organu przez kapitułę (...). Przyjąłem swe stanowisko żywiąc nadzieję, że w przyszłości będę mógł na znakomitym instrumencie służyć Bogu i Przewielebnym Panom".

Prace nad nowym instrumentem, który zachował się do naszych czasów, rozpoczęto dzięki inicjatywie księcia Ernesta Bogusława de Croy i d’Arechot – ostatniego tytularnego biskupa kamieńskiego i proboszcza kościoła katedralnego. W 1666 roku prałat kapituły Jerzy von Bonin przygotował wraz z kapitułą memoriał w sprawie uporządkowania katedry i budowy organów, która ruszyła w 1669 roku w oparciu o projekt dyspozycji organmistrza Fryderyka Breyera ze Szczecina. Jednak Breyer nie dokończył dzieła. Nie wiadomo dokładnie, dlaczego tak się stało. Prace nad budową instrumentu kontynuował mistrz Michał Bergiel. Trwały one do grudnia 1672 roku. Jeszcze w listopadzie organy zostały sprawdzone przez Wolfa Heldta, organistę ze Stargardu, a w pierwszą niedzielę adwentu zostały one poświęcone.

Nowy instrument posiadał 40 głosów, w tym 10 głosów językowych. Kontuar był wyposażony w 3 manuały: Oberwerk (manuał główny), Ruckpositiv (pozytyw przedni), Brust (mechanizm frontalny) oraz pedał. Traktura gry była mechaniczna. Nadal trwały prace nad snycerką i złoceniami prospektu. Malowidła, ozdobne złocenia oraz partie obrazowe ukończył dopiero Jan Schmidt w roku 1683.

W późniejszym okresie organy kamieńskie były kilkakrotnie remontowane i przebudowywane. Źródła mówią o pracach w roku 1726, 1787, 1800, 1817, 1828, 1830. W 1888 roku organy zostały rozbudowane. Dyspozycję zwiększono do 44 głosów, nadając instrumentowi romantyczny charakter, a trakturę zmieniono na pneumatyczną. Prace wykonał mistrz Barnin Grueneberg ze Szczecina.

Pod koniec II wojny światowej, gdy front zaciskał swoje kleszcze wokół Pomorza Zachodniego, Niemcy planowali zdemontować instrument i wywieźć go w głąb Rzeszy. Zamierzeń tych nie udało się zrealizować. Niestety, organy zostały zdewastowane. Elementy grające były zniszczone w 90 procentach.

Restaurację katedry kamieńskiej przeprowadzono w latach 1962-63. Pracami kierował ks. R. Kostynowicz. Remont organów wykonał zakład organmistrzowski Zygmunta Kamińskiego z Warszawy pod nadzorem Pracowni Konserwacji Zabytków w Toruniu. Uzupełniono brakujące głosy, tak, że dyspozycję instrumentu oparto na 43 głosach. Została ona zaprojektowana przy współudziale D. W. Prosta ze Stralsundu oraz K. Berendta z Wałcza.

Obecnie, organy katedry kamieńskiej należą do grupy najcenniejszych polskich instrumentów, ze wspaniałym zabytkowym prospektem, a akustyka i wnętrze gotyckiej świątyni czyni ich dźwięk przejrzystym i klarownym. Nie dziwi więc fakt, że festiwal organowy w Kamieniu Pomorskim zawsze przyciąga tłumy słuchaczy.

W grudniu 2004 roku zakończyła się rekonstrukcja organów przeprowadzona przez firmę Władysława Cepki z Popowa/Wronek. W trakcie rekonstrukcji, w manuałach zastosowano wiatrownice klapowo-zasuwowe o układzie odpowiadającym zewnętrznym podziałom prospektu Pozytywu, Hauptwerku i Oberwerku. Wiatrownice pedałowe ułożone zostały w dwóch sekcjach w wieżach pedałowych oraz w tylnej części organów. Stół gry nawiązuje swoją stylizacją do baroku.

Kontuar

Wnętrze szafy organowej po rekonstrukcji

Wnętrze szafy organowej po rekonstrukcji