Organy - Polskie Wirtualne Centrum Organowe

organy.art.pl » Instrumenty » Wielkopolskie » Poznań »

Poznań

Kościół św. Antoniego z Padwy (Sanktuarium Matki Bożej w Cudy Wielmożnej - OO. Franciszkanów)

Głosy	Klawiatury	Traktura gry	Traktura rejestrów
29	2+P	pneumatyczna	pneumatyczna

Prospekt

Kamień węgielny pod budowę kościoła franciszkańskiego położono w 1668 roku. Ostateczny projekt świątyni został opracowany zapewne przez budowniczego Jana Końskiego. Zasadnicze prace budowlane zakończono w 1698 roku, jednak w 1704 roku budynek został uszkodzony podczas oblężenia miasta, a jego odbudowa trwała do 1757 roku.

Wewnątrz kościoła mieści się murowany chór muzyczny, wykonany w 1719 roku, komunikujący się z bocznymi emporami. Istniejące obecnie organy nie są pierwszym instrumentem, w jaki świątynia była wyposażona na przestrzeni swych dziejów. Ekspertyzy prowadzone w pierwszej połowie XVIII wieku uznały dotychczasowe organy Piotrowicza za niewystarczające i znacznie wyeksploatowane. W tym samym czasie wynikł spór pomiędzy dwiema poznańskimi świątyniami (franciszkanów i św. Marii Magdaleny), które starały się o pozyskanie instrumentu Michała Englera z kościoła bernardyńskiego. Ostatecznie translokacja tychże organów do świątyni franciszkanów stała się niemożliwa ze względu na zbyt małą ilość miejsca na chórze muzycznym. Rządcy świątyni zamówili wówczas nowy instrument u jeleniogórskiego organmistrza Carla Friedricha Ferdinanda Buckowa. Wstępny kontrakt spisano w dniu 12 grudnia 1842 roku. Dnia 26 sierpnia 1844 roku organmistrz potwierdził owo pismo, oficjalnie podejmując się zlecenia. Uroczysty odbiór ukończonych organów nastąpił w dniu 16 maja 1847 roku. Wydano wówczas okolicznościowy druk z niemieckim tekstem pieśni napisanej specjalnie na okoliczność poświęcenia instrumentu. Według odręcznych zapisków organisty Rudolfa Bocka, dyspozycja nowopowstałych organów przedstawiała się następująco:

DYSPOZYCJA ORGANÓW W 1847 R.
	Manuał I Hauptwerk Principal 8’ Bordun 16’ Flaute Grave 8’ Trompette 8’ Viola di Gamba [8’?] Octave 4’ Gemshorn 4’ Gemshornquinte 2 2/3’ Super Octave 2’ Cornetti Grandi 4’ 3 fach Mixtur Progressivo 2’ 4 fach	Manuał II Oberwerk Principal 4’ Quintaton 16’ Flaut d’amour 8’ Gemshorn 8’ Salicional 8’ Rohrflöte [lub Gedackt] 4’ Flagölete 2’	Pedał Principal 16’ Contrabassa 32’ Subbas 16’ Violoncello 8’ Bassflöte [lub Octavbass] 8’ Octave 4’ Posaune 16’

Okazały, eklektyczny prospekt organowy został zaprojektowany przez niejakiego Butzke, radcę budowlanego Królewskiej Rejencji w Poznaniu. Polichromię wykonał malarz Haller z Düsseldorfu.

Prospekt organowy eklektyczny, architektoniczny, jednosekcyjny, siedmioosiowy. Osadzony na wysokim cokole ożywionym płycinami i zwieńczonym gzymsem. Złożony z trzech prostokątnych pól piszczałkowych flankowanych półkoliście zarysowanymi wieżyczkami wspartymi na konsolach. Pole centralne dwukondygnacyjne. Pola boczne jednokondygnacyjne. Wieżyczki wewnętrzne trójkondygnacyjne. Wieżyczki zewnętrzne dwukondygnacyjne. W polach piszczałkowych segmentów bocznych i w polu górnej kondygnacji segmentu centralnego stylizowane kotarki. Pozostałe pola piszczałkowe w kształcie prostokątnym. Prospekt malowany. Detale złocone.

W 1850 roku C. F. F. Buckow podjął się rozbudowy zbudowanego przez siebie instrumentu, nadając mu ostatecznie następującą dyspozycję:

DYSPOZYCJA ORGANÓW
	Manuał I Hauptwerk Principal 16’ Principal 8’ Gemshorn 8’ Octave 4’ Quinte 2 2/3’ Cornett 5 1/3’ 3-4 fach Progressa 2’ 3-4-5 fach	Manuał II Unterwerk Geigenprincipal 8’ Flautofundaments 16’ Viola di Gamba 8’ Flauto duce 8’ Obois 8’ Octave 4’ Fallflöte 4’ Gemshorn 4’ Octave 2’	Manuał III Oberwerk Salicional 8’ Doppelflöte 8’ Trompette 8’ Principal 4’ Flaut d’amour 4’ Flautino 2’ Mixtur 1 1/3’	Pedał Contrabass 32’ Principalbass 16’ Subbass 16’ Posaune 16’ Grandnasard 10 1/3’ [10 2/3\’ ?] Violoncello 8’ Gedacktbass 8’

Opisany instrument, przebudowany przez Paula Völknera, został poważnie uszkodzony w 1945 roku, kiedy to główną nawę częściowo zniszczył wybuch granatu.

Obecnie na wspomnianym chórze stoją organy zbudowane w 1981 roku przez firmę B. Berndta z Wałcza. W kontuarze widnieje tabliczka firmowa z napisem następującej treści:

ZAKŁAD BUDOWY ORGANÓW
B. BERNDT
WAŁCZ / 1981 R.

Na początku obecnego stulecia przeprowadzono renowację XVIII-wiecznego chóru muzycznego.

Prospekt organowy współczesny, niearchitektoniczny, jednosekcyjny.

Stół gry wolnostojący. Wiatrownice stożkowe. Dmuchawa elektryczna.

Skala organów - 2 manuały: C-f³; pedał: C-d¹.

Stół gry

DYSPOZYCJA ORGANÓW
	Manuał I 1. Pryncypał 16' 2. Pryncypał 8' 3. Flet harmoniczny 8' 4. Flet kryty 8' 5. Dulcjan 8' 6. Flet podwójny 4' 7. Oktawa 4' 8. Kwinta stożkowa 2 2/3' 9. Superoktawa 2' 10. Kornet 2-4 ch. 11. Mikstura 5-6 ch. 12. Trąbka 8'	Manuał II 1. Kwintodena 16' 2. Pryncypał rogowy 8' 3. Flet rurkowy 8' 4. Viola da Gamba 8' 5. Aeolina 8' 6. Vox czelesta 8' 7. Flet szeroki 4' 8. Prestant 4' 9. Tercjan 1 3/5' 10. Cymbałka tercjowa 4 ch. 11. Mikstura 5-6 ch.	Pedał 1. Sztort 16' 2. Echo Bas 16' 3. Oktawa 8' 4. Flet Bas 8' 5. Chorał Bas 4' 6. Puzon 16'

Połączenia: poł.p.I, poł.p.II, Połączenie Man. II-I.
Urządzenia dodatkowe: 1) Tremolo (manuał II);
2) Włączniki pod klawiaturą I manuału: R, K I, K II, Tutti, W (kasownik), Cr, WJ (wyłącznik głosów językowych);
3) Dźwignie nożne: Crescendo, Żaluzja (manuał II).

Tabliczka firmowa

Niezachowane organy C. F. F. Buckowa (stan w 1937 r.)

Bibliografia:
Leopold Czachorowski, „Organmistrzowie śląscy i śląskie firmy organowe działające w Wielkim Księstwie Poznańskim” [w:] red. Julian Gembalski, „Organy na Śląsku II”, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, Katowice 2000, s. 235-238;
"Kościół OO. Franciszkanów w Poznaniu" (folder).

06.08.2010

Piotr Matoga

do góry