Poznań

Kościół św. Franciszka Serafickiego (OO. Franciszkanów-Bernardynów)

Prospekt

Obecny, barokowy kościół klasztorny, wzniesiony zasadniczo w latach: 1658-1668, nie jest pierwszą fundacją bernardynów w Poznaniu. Wcześniejsza, XV-wieczna świątynia została zniszczona przez wojska szwedzkie w 1655 roku. Podczas drugiej wojny światowej istniejący kościół zamieniono na pracownię malarską, natomiast w 1945 roku, w skutek działań wojennych, budynek uległ poważnym uszkodzeniom. Odbudowę świątyni prowadzono sukcesywnie w latach: 1948-1971. 

Organy nieistniejące

Instrument w chórze zakonnym

W księgach klasztornych z końca XVII wieku zawarta jest następująca notatka: Organa etam […] hoc anno [1693 – przypis autora] perfecit Pr Antonio Glogoviensis, quo ad Sacristiam locata. Z przytoczonego zapisu wynika, że niejaki brat Antoni z Głogowa w 1693 roku zbudował organy usytuowane w sąsiedztwie zakrystii, a więc zapewne w chórze zakonnym. Można przypuszczać, iż ów brat Antoni był zakonnikiem bernardyńskim. Dalsze dzieje wspomnianego instrumentu pozostają nieznane.

Instrument w nawie głównej

W latach: 1742-1747 na chórze muzycznym powstały nowe organy, będące największym tego typu obiektem na terenie wielkopolskiej prowincji zakonu i jednym ze znaczniejszych na obszarze ówczesnej Polski. Twórcą instrumentu był znany organmistrz Michael Engler Młodszy z Brzegu (1688-1760). Warto w tym miejscu wspomnieć, że organy kosztowały łącznie 3 320 talarów. Prace przy dekoracji prospektu finalizowano prawdopodobnie jeszcze w 1748 roku. Prospekt ten nawiązywał do tradycji śląskich; jego kompozycja była podporządkowana architekturze empory chórowej oraz centralnemu oknu w zachodniej fasadzie kościoła. Poniżej wspomnianego okna umieszczono niewielkie segmenty piszczałkowe, rozszerzające się perspektywicznie ku bocznym partiom prospektu, które z kolei zostały zaakcentowane okazałymi wieżami piszczałkowymi wspartymi na rzeźbach atlantów. W balustradę chóru muzycznego wbudowano pozytyw przedni o trójosiowym prospekcie, składającym się z niższego pola środkowego flankowanego wyższymi segmentami bocznymi.

W dziele Carla Gottfrieda Meyera zatytułowanym Sammlung einiger Nachrichten von berühmten Orgelwerken in Deutschland, a wydanym we Wrocławiu w 1757 roku, znaleźć można następującą dyspozycję omawianego instrumentu:

Warto wspomnieć, że w pierwszej połowie XIX stulecia o przejęcie organów M. Englera starały się dwa poznańskie kościoły: św. Marii Magdaleny i św. Antoniego z Padwy (franciszkański), jednak ostatecznie translokacja nie została zrealizowana. Instrument bernardyński zachował się do pierwszej połowy XX wieku, aczkolwiek można przypuszczać, że w ciągu swej historii był przebudowywany, bądź przynajmniej poddawany remontom. Przed 1945 rokiem na chórze muzycznym pozostała jedynie obudowa wraz z pozbawionym piszczałek prospektem. W lutym 1945 roku obiekt ten uległ zagładzie na skutek działań wojennych, które zrujnowały główną nawę kościoła. Obecnie jedynym reliktem owych organów są trzy konsole w balustradzie empory muzycznej, będące pozostałościami dawnego pozytywu przedniego.  

Organy zachowane

Aktualnie w kościele mieści się instrument o romantycznej dyspozycji, sprowadzony w 1952 roku z nieokreślonego kościoła ewangelickiego. Neobarokowy prospekt organowy datowany jest w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce na drugą połowę XIX wieku, aczkolwiek niewykluczone, że jest on współczesny samym organom, pochodzącym zapewne z początku XX stulecia. Zasadnicza, górna kondygnacja wspomnianego prospektu pełni funkcję dekoracyjną, bowiem wiatrownice z piszczałkami ulokowane są na poziome cokołu.

Prospekt organowy neobarokowy, architektoniczny, jednosekcyjny, siedmioosiowy. W partii cokołowej trzy płaskie pola piszczałkowe. Prospekt złożony z wydatnej, półkoliście zarysowanej wieży centralnej i trójkątnych wież bocznych. Wieże wsparte na konsolach. Między wieżami i na skraju prospektu płaskie pola piszczałkowe (skrajne – dwukondygnacyjne). W zwieńczeniu wież odcinki belkowania. Na wieżach bocznych ażurowe latarnie. Płaskie pola zwieńczone gzymsami. Zwieńczenie wzbogacone ażurowymi ornamentami. Prospekt flankowany rzeźbionymi uszakami. W polach piszczałkowych ażurowe kotarki i ornamenty przesłaniające częściowo nogi piszczałek prospektowych. Prospekt polichromowany. Detal snycerski złocony.

Stół gry wolnostojący. Wiatrownice stożkowe. Dmuchawa elektryczna.

Skala organów - 2 manuały: C-f³; pedał: C-d¹.

Kontuar

Cokół prospektu

Niezachowane organy M. Englera (l. 1742-1747)