Rybnik

Bazylika św. Antoniego

Prospekt

Historia instrumentarium organowego kościoła św. Antoniego w Rybniku sięga 1906 r., kiedy to w nowo wybudowanej światyni w tymże roku świdnicka firma Schlag & Söhne zgodnie z wytycznymi diecezjalnego rzeczoznawcy Paula Mittmanna zainstalowała organy o 62 głosach z pneumatyczną trakturą gry i rejestrów oraz  neogotyckim prospektem zaprojektowanym przez L. Schneidera, architekta kościoła. Były to wówczas największe organy na terenie Górnego Śląska. Dyspozycja była następująca:

Organy posiadały 12 wiatrownic, ciśnienie wynosiło 93 mm H₂O.

W 1917 r. organy zostały uszkodzone przez złodziei, którzy ukradli część piszczałek cynowych. Zniszczyli też niektóre urządzenia wewnątrz instrumentu. W tym samym roku piszczałki prospektowe oraz część piszczałek innych głosów oddano na cele wojenne. Podczas III Powstania Śląskiego na skutek wybuchu dynamitu na rybnickim dworcu 21 czerwca 1921 r. organy zostały poważnie uszkodzone. Gruntowny remont instrumentu wykonała rybnicka fima Klimosz i Dyrszlag, która z czasem przejęła opiekę nad tym instrumentem, co trwało do II wojny światowej. W 1945 r. doszło do kolejnych poważnych uszkodzeń kościoła i jego wnętrza. Organy ucierpiały nie tylko na skutek działania pocisków, ale także zalania wodą dostającą się do wnętrza przez otwory w sklepieniu, a później także zniszczeń dokonanych rękami nieznanych sprawców. Z projektów odbudowy wynika, że uszkodzony był 3- manuałowy stół gry, prospekt z rzeźbami i ornamentyką neogotycką a także wiatrownice, kanały powietrzne i kondukty traktury pneumatycznej. Już w 1946 r. zniszczone organy rozebrano i zabezpieczono, by je ponownie odbudować (Józef Ludwig z pomocnikiem o nazwisku Ptaszyński). W 1947 r. organy złożyła i uruchomiła firma Klimosz-Ludwig, którą posądzono, ze przy okazji zabrała część ołowianych przewodów. Uruchomienie i remont organów kosztowały 3.000.000 złotych, w której to kwocie znalazł się koszt zabranych przez Ludwiga rurek. Projekt odbudowy organów opiniował ks. Emanuel Płonka, który zalecił zbudowanie nowego stołu gry o 2 manuałach, gdzie dawne sekcje II i III man. będą zblokowane w jedną sekcję manuału II. Odbudowane organy poddawane były w późniejszych latach dalszym przeróbkom i poprawiane, gdyż - jak napisał w jednym z pism ówczesny proboszcz, ks. Durczok - były one wyremontowane ze szkód wojennych z użyciem słabych, dostępnych wówczas materiałów. W 1958 r. zdecydowano się na zmodyfikowanie prospektu organów wg projektu Ryszarda Franke z Rybnika. Koszt inwestycji miał wynosić 48.000 złotych. Czy ją ukończono, nie wiadomo. 14 października 1959 r. organy spłonęły doszczętnie w pożarze kościoła. 

Nowe organy o trakturze elektropneumatycznej, istniejące do dziś, zbudowała w 1965 r. firma Biernacki. Równocześnie powstał 22-głosowy instrument w prezbiterium. Każdy z instrumentów posiada własny kontuar, ponadto instrumenty są wzajemnie połączone elektrycznie. Kontuar głównych organów oprócz wyłączników głosów głównych posiada również wyłączniki rejestrów, kombinacji i pedał zaluzji organów ołtarzowych, natomiast z kontuaru organów ołtarzowych można sterować głównymi za pomocą wyłączników kombinacji stałych (na P - według ustawienia na rejestrach w kontuarze głównym) oraz Crescenda.

Skala manuałów w obu instrumentach C-c⁴, pedału C-g¹.

Stół gry