Warszawa

Kościół św. Antoniego Padewskiego (OO. Franciszkanów-Reformatów)

Prospekt

Najpóźniejszym elementem wyposażenia kościoła były organy. Surowe paragrafy ustawodawstwa zakonnego zabraniały bowiem wprowadzania tegoż instrumentu do świątyń, niemniej już w XVII w. zezwalano na instalowanie organów w miejscowościach, gdzie przebywała znaczna liczba innowierców. Zakonnicy pragnęli bowiem działać w kierunku nawrócenia na katolicyzm przy pomocy bardziej wystawnych nabożeństw z udziałem stosownej muzyki.

ORGANY NIEZACHOWANE

Pierwsza wzmianka o instrumencie w warszawskim kościele reformatów pochodzi z 1798 r., kiedy to do nawy głównej przeniesiono Pozytew z Kaplicy Saskiej, zbudowany najprawdopodobniej w 1744 r. W 1824 r. powstały nowe organy, będące dziełem Karola Żakiewicza z Brzezin k. Łodzi, rozebrane w 1858 r. Już w roku następnym (1859) prasa donosiła: Wkrótce w kaplicy w kościele XX. Reformatów przy Senatorskiej stanie organ będący dziełem P. [Mateusza] Mielczarskiego. Kolejna notatka prasowa z tegoż roku precyzuje okoliczności powstania tego instrumentu, a także informuje o budowie nowych organów w nawie głównej: Mały organ o 6-ciu głosach, dzieło p. Mielczarskiego, który od roku przeszło zastępuje rozebrany organ wielki [K. Żakiewicza] na chórze księży Reformatów, ma być wstawiony do kaplicy dla składania ciał zmarłych przeznaczonej. Nie nastąpi to jednak prędzej dopóki wielki organ o 20-tu głosach, którego budową, jakeśmy donieśli, p. M[ielczarski] się zajmuje, ukończonym nie będzie, co dopiero około Wielkiejnocy przyjść może do skutku. Ostatecznie Mielczarski zakończył prace przy instrumencie głównym w 1862 r. Dnia 25 czerwca tegoż roku „Kurier Warszawski” donosił: […] w zeszłą środę nastąpił odbiór nowego organu w kościele XX. Reformatów, zbudowanego przez znanego tutejszego Artystę Mateusza Mielczarskiego, który już niejeden kościół pracą i talentem swoim przyozdobił. Organ ten pod względem wykonania do pierwszych w Warszawie można policzyć, ma dwa manuały, pierwszy manuał ma głosów 9, drugi zaś mniejszy, czyli pozytyw – głosów 6. Pedał ma głosów 5. Oprócz tego są dwa połączenia, pierwsze łączy pozytyw z manuałem, drugie oba manuały z pedałem. Urządzenie klawiatury jest na froncie, przed organem. Obszerność klawiatury [obu manuałów] jest 4-ry oktawy i pół, to jest od C, Cis do E, F [właściwie: f³], a w pedale – dwie oktawy od C pierwszego do C trzeciego [właściwie: c¹]. Miechów jest 6: cylindry 3 i robotnicze 3 i są urządzone za pomocą kręcenia korbą według ulepszonego sposobu. Remont instrumentu przeprowadził Henryk Hartmann z Warszawy w 1869 r., natomiast w 1872 r. Organy [zostały] pomalowane na nowo z naśladownictwem słoju dębowego, miechy zaś, zawalające połowę chóru, z dotkliwym uszczupleniem miejsca w czasie muzyk i śpiewów kościelnych, zupełnie usunięto i pomieszczono w przyległym bocznym korytarzu przy urządzeniu kanałów wietrznych pod podłogą, co uskutecznił pan Blumberg [właściwie: Leopold Blomberg], organmistrz. W tym samym roku (1872) zewnętrznej strukturze instrumentu nadano kolor drewna dębowego. W 1904 r. nowe organy wybudował Ján Tuček z czeskiej miejscowości Kutná Hora. Wielu informacji na temat tegoż instrumentu dostarcza Protokół odbiorczy z dnia 10 października 1904 r.: Pan Jan Tuczek, organmistrz z Kutnej Hory, na zamówienie Proboszcza Kościoła św. Antoniego a kosztem Ordynata Hr. Maurycego Zamoyskiego, dostarczył do tego kościoła organy 26-ch [winno być: 26-ciu] regestrach i dwóch klawiaturach z pedałem. W dniu dzisiejszym, w obecności zaproszonych znawców muzyki: P. T. Mieczysława Surzyńskiego, koncertmistrza Filharmonii, Henryka Makowskiego, profesora Instytutu Muzycznego i Dyrygentów chóru, profesorów Jana Kałużyńskiego, Jana Łysakowskiego, Józefa Turrmanika [winno być: Furmanika], oraz przedstawicieli prasy Warszawskiej, przy licznym udziale wiernych – odbyło się uroczyste poświęcenie, przyjęcie i próba nowych organów. Obecni Panowie jednogłośnie zaświadczyli, że organy całe systemem rurkowo-pneumatycznym zbudowane, w najdrobniejszych szczegółach sumiennie wykonane, materyał i robota piszczałek doskonała, intonacya regestrów harmonijna i silna w zupełności odpowiada dzisiejszym wymaganiom, brzmienie organów łagodne i strojne, wiatrownice dobrze działające. Zewnętrzna struktura przedstawia się okazale i prawdziwą stanowić będzie ozdobę tegoż Kościoła. W 1917 r. z instrumentu zarekwirowano 410 kg piszczałek cynowych. Omawiane organy spłonęły w 1944 r.

ORGANY ISTNIEJĄCE

Obecny instrument zbudowany został w 1880 r. przez firmę Schlag und Söhne ze Świdnicy (op. 176). Pierwotnie znajdował się on w Podgórzynie k. Cieplic, skąd na obecne miejsce został przeniesiony w 1948 r., a następnie zainstalowany przez Antoniego Grygorcewicza. Poświęcenie odbyło się w grudniu 1948 r. lub w styczniu 1949 r. Organy były remontowane w 1951 r., kiedy to miechy oraz dmuchawę przeniesiono do osobnego pomieszczenia na korytarzu przylegającym do chóru muzycznego. W 1971 r. remont przeprowadziła firma Zygmunta Kamińskiego z Warszawy. Oprócz zmiany dwóch głosów przekształcono wówczas prospekt organowy. Roboty snycerskie wykonał Tadeusz Świerczek, natomiast złocenia – Józef Krysiński. Pierwotny zakres manuałów (C-f³) został powiększony do a³ przez dobudowanie małej wiatrownicy stożkowej sterowanej trakturą pneumatyczną. Pierwotny zakres sekcji pedału (C-d¹) został powiększony do f¹, lecz wiatrownica ma nadal ambitus do d¹.

Prospekt organowy architektoniczny, neobarokowy z eklektyczną dekoracją snycerską, jednosekcyjny, jedenastoosiowy.

Skala organów – 2 manuały: C-a³; pedał: C-f¹.

Stół gry

Pneumatyczna dostawka

Wiatrownica