Kraków

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Prospekt

Historia kościoła powiązana jest ściśle z dziejami Towarzystwa Jezusowego (jezuitów) w Polsce. Pierwszy przedstawiciele tegoż zakonu przybyli do Krakowa w 1579 roku, natomiast budowa świątyni przypadła na lata 1597-1635. Obiekt pozostawał pod opieką jezuitów do 1773 roku, kiedy to zakon uległ skasowaniu. Warto nadmienić, omawiany kościół jest pierwszą budowlą na terenie miasta wzniesioną w stylu barokowym. W 1719 roku kościół został częściowo zniszczony na skutek pożaru. Spłonęły wówczas wiązania dachowe oraz część wyposażenia wnętrza. Można przypuszczać, że zniszczeniu uległy również organy, które z pewnością sprawiono po ukończeniu prac budowlanych i wykończeniowych.

W 1734 roku wewnątrz świątyni wzniesiono okazały, późnobarokowy chór muzyczny, ufundowany przez Andrzeja Morsztyna i jego żonę, Zofię z Rozwadowskich. Sam projekt chóru powstał zapewne wcześniej i został opracowany przez czynnego w Krakowie architekta doby baroku, Kacpra Bażankę. Z pewnością na omawianym chórze stanęły również organy, jednakże nie udało się zgromadzić bliższych informacji na ten temat.

Pierwsza połowa XIX wieku przyniosła z sobą likwidację krakowskiej kolegiaty Wszystkich Świętych. Kościół ten został ostatecznie zburzony w latach 1835-1838, zaś elementy jego wyposażenia rozdzielono pomiędzy świątynie na terenie miasta. Do kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła trafiły między innymi organy pochodzące z XVIII stulecia. Ich twórcą był prawdopodobnie organmistrz Józef Sitarski, bowiem zachowany prospekt wykazuje bardzo bliskie analogie z zewnętrzną strukturą pozytywu zbudowanego przez tegoż organmistrza w kaplicy Matki Bożej Szkaplerznej przy krakowskim klasztorze OO. Karmelitów na Piasku. Instrument, który zamontowano w świątyni pojezuickiej, posiadał jeden manuał (o skali: C-f³), klawiaturę nożną (o skali: C-g) oraz następującą dyspozycję:

Według informacji zawartej w „Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce”, organy odnowiono w 1881 roku. Obiekt ten istniał do drugiej połowy XX wieku, bowiem w 1966 roku firma Biernacki rozpoczęła budowę nowego instrumentu, niszcząc równocześnie dotychczasowe organy. Wprawdzie zachowano wówczas późnobarokowy prospekt wraz ze starymi piszczałkami frontowymi, jednak sposób jego ekspozycji uległ diametralnym zmianom. Otóż XVIII-wieczną oprawę wkomponowano, a właściwie wtłoczono, w tandetny parawan, złożony z dwóch rzędów nowych, cynkowych piszczałek, należących do głosu Violonbas 16’ z sekcji pedału. W związku ze lokalizacji, usunięto boczne ucha dawnego prospektu, złożone z ornamentu rocaille, a także uszczuplono dekorację skrajnych lizen w bocznych polach piszczałkowych oraz zlikwidowano naddatki snycerskie ponad polami wewnętrznymi. Wymienione elementy widoczne są jeszcze na fotografii wykonanej przed 1965 rokiem.

Jak już wspomniano, w 1966 roku firma Biernacki podjęła budowę nowych organów, ukończoną ostatecznie w 1970 roku. Powstał wówczas istniejący obecnie instrument o trzech manuałach i pedale. Należy nadmienić, że piszczałki należące do głosów sekcji III manuału znajdują się w prezbiterium kościoła, w obrębie balkonu osłoniętego barokową balustradą. Mieszczą się tam również piszczałki dwóch głosów z sekcji pedału (Echobas 16' i Cello 8').  Ponadto w kontuarze istnieją włączniki rejestrowe dla głosów językowych oraz głosu Kontrabas 16’ (sekcja pedału), jednakże głosy te ostatecznie nie zostały zainstalowane, wobec czego dyspozycja organów obejmuje 45 głosów.

Prospekt organowy architektoniczny, barokowy, jednosekcyjny, pięcioosiowy, wklęsło-wypukły. Obudowa: podwyższonej osi środkowej – wklęsła, niższych osi bocznych – wypukła, zredukowanych osi wewnętrznych – płaska. Oś środkowa i osie skrajne wzbogacone ażurowymi kotarkami i ujęte lizenami i zwieńczone odcinkami bogato profilowanego belkowania o linii odpowiadającej plastycznemu ukształtowaniu prospektu. W zwieńczeniu osi wewnętrznych proste spływy. Pod polami ukształtowanymi plastycznie akantowe wsporniki. Na osiach skrajnych wazony z girlandami kwiatowymi. W zwieńczeniu osi centralnej lira, na tle której dwie skrzyżowane trąbki ujęte wieńcem złożonym z liści i kwiatów. Ponad prospektem pełnoplastyczna rzeźba św. Michała Archanioła, wykonana w 1733 roku przez Antoniego Frąckiewicza. Prospekt malowany. Detal snycerski złocony.

Stół gry wolno stojący. Wiatrownice stożkowe. Dmuchawa elektryczna.

Skala organów – 3 manuały: C-a³; pedał: C-f¹.

Kontuar

Zbliżenie XVIII-wiecznego prospektu

Organy przed 1965 r.