Kraków

Kościół Nawrócenia św. Pawła Apostoła (Księży Misjonarzy - Stradom)

Prospekt

Pierwotne organy w kościele stradomskim zbudowane zostały w pierwszej połowie XVIII wieku, najprawdopodobniej pomiędzy: 1742 (względnie 1732) a 1745 rokiem. Był to instrument wyposażony w jeden manuał bez pedału, dysponujący najprawdopodobniej siedmioma głosami.

Zachowały się świadectwa z lat pięćdziesiątych XVIII wieku, mówiące o bliżej nieznanej, większej przebudowie organów. W księdze rachunkowej pod datą „21 october [październik] 1748” wyszczególniony jest wydatek w wysokości: 5 złotych i 4 grosze, przeznaczony na naprawę piszczałek. Historia remontów i zmian konstrukcyjnych omawianego instrumentu jest nader bogata i obfituje w nazwiska czynnych w Krakowie organmistrzów.

Już w drugiej połowie XVIII stulecia przeprowadzono szereg prac przy organach.
W 1752 roku prowadzono nieokreśloną bliżej renowację, w 1755 roku naprawiano miechy, w 1759 roku reperowano cały instrument, natomiast w 1764 roku miała miejsce ponowna naprawa miechów. Przypuszczalnie wykonawcą wymienionych prac. był Ignacy Stankiewicz z Zatora – organmistrz znany Misjonarzom, bowiem, jak podaje kronika, zatrudnili go oni do budowy organów w kościele w Babicach. Kolejne prace remontowe przeprowadzał Piotr Radwański w latach: 1784, 1819, 1827.

Pierwszej ingerencji w oryginalną dyspozycję organów dokonał Ignacy Wojciechowski w latach: 1846-1848. Organmistrz ten sporządził deklarację, w której zaznaczył, że podejmuje się przebudowy istniejącego dotychczas instrumentu, nie zaś budowy nowego obiektu. Na wspomnianej deklaracji znajduje się dopisek autorstwa ks. Antoniego Dąbrowicza (ówczesnego rządcy kościoła), informujący, że wypłacił on I. Wojciechowskiemu wynagrodzenie za dodanie dwóch nowych głosów; były to: Flet amabilis 8’ (metalowy) oraz Cymbał. Ponadto organmistrz dobudował 3-głosową sekcję pedału, dotychczas bowiem organy dysponowały jedynie klawiaturą manuałową. Wykonał także dwie nowe wiatrownice klapowe oraz trakturę mechaniczną „z klawiaturą francuską na 54 klawiszów”, za co według księgi rachunkowej otrzymał 3300 zł polskich.

*) głosy dodane

Remont instrumentu miał miejsce w 1864 roku, jednak jego zakres oraz nazwisko wykonawcy pozostają nieznane. Na rok 1901 przypadło odnowienie i ponowne powiększenie organów. Prace te przeprowadził Tomasz Fall – organmistrz ze Szczyrzyca, znany ze swoich prac w krakowskich kościołach. Rozszerzył on dyspozycję o dwa nowe głosy: Flet rurkowy 4’ w manuale oraz Bordon 16’ w pedale.

*) głosy dodane

Instrument był remontowany w 1911 roku przez Aleksandra Żebrowskiego ze Lwowa i w 1928 roku.  Aktualny kształt nadano organom w latach: 1959-1962, kiedy to firma Biernacki przeprowadziła ich remont i znaczną rozbudowę. W miejsce dawnego stołu gry, wbudowanego w cokół szafy organowej, zainstalowano wówczas nowy kontuar, natomiast dotychczasową trakturę mechaniczną zastąpiono systemem elektro-pneumatycznym, współpracującym z wiatrownicami stożkowymi. Równocześnie wprowadzono jednolitą, klasyczną nomenklaturę nazw głosów, usuwając unikalne, staropolskie określenia. Warto nadmienić, że podczas omawianej przebudowy zachowano część starych piszczałek w kilku głosach.

Mimo wielu zmian konstrukcyjnych samych organów, przetrwał ich oryginalny, regencyjny prospekt, któremu Ewa Smulikowska poświęciła uwagę w swej pracy. Autorka ta zasugerowała ponadto, że w Kolegiacie w Opatowie zachowała się zewnętrzna struktura organów o bardzo podobnej ornamentyce, wobec czego można przypuszczać, iż oba obiekty są dziełem tego samego warsztatu snycerskiego.

Organy stoją na chórze muzycznym o prostokątnie wysuniętym parapecie, ozdobionym lambrekinem z chwostami. Na ażurowej balustradzie umieszczone są pełnoplastyczne rzeźby muzykujących aniołów. Architektoniczny prospekt organowy składa się z pięciu osi, spośród których najwyższe, półkoliście zarysowanie wieże boczne oraz centralna wieżyczka (wysunięta kątowo) rozczłonkowane są niewielkimi segmentami o planie wklęsłym. Wszystkie osie opasane są od góry odcinkami belkowania. Ponadto skrajne wieże zwieńczone są pełnoplastycznymi figurami aniołów. Zewnętrzną strukturę organów wzbogaca wspomniana już, złocona dekoracja snycerska, składająca się z uch bocznych, kotarek oraz różnorodnych aplikacji.

Organy stradomskie stanowią niezwykle cenny materiał do badań nad przekształceniami barokowych instrumentów w kolejnych epokach historycznych. Ponadto funkcjonujące niegdyś w organach spolszczone nazwy głosów są swoistym unikatem w skali całego kraju. Niestety, czas ich wprowadzenia do organów pozostaje trudny do jednoznacznego sprecyzowania. Wiadomo jedynie, że figurowały one w dyspozycji prawdopodobnie już w XIX wieku, a ostatecznie usunięto je podczas przebudowy wykonanej przez firmę Biernacki w latach: 1959-1962.

Skala organów – 2 manuały: C-a³; pedał: C-f¹.

Widok na chór z organami

Stary kontuar