Gidle

Bazylika Dominikanów

Prospekt

Pobyt dominikanów w Gidlach od 1615 r.[1]

1. Na wiosną 1615 r. rozpoczęto budowę organów.[2]
2. Po 1647 r. w kościele gidelskim równocześnie były organy i pozytyw.[3]
3. 18 XI 1653 r. starosta Jusyński ofiarował pozytyw do kaplicy Matki Boskiej. Przywiózł go nieznany organmistrz z Brzeska. Jako wynagrodzenie otrzymał 3 floreny.[4]
4. Organy budowane w latach 1670-73

   Budowę organów rozpoczął organmistrz Błażej, a kontynuował ją organmistrz Tomasz z Krakowa. Do budowy zatrudniano również stolarzy, snycerzy i ślusarza.[5] Przypuszczalnie również na ten cel uzyskano stare piszczałki od kanoników regularnych z Mstowa.[6]

   R. Świętochowski zasugerowany notatką z 30 VII 1685 r. "Kowalowi od zrobienia żelaznego głosu do wielkich organ 8 gr." twierdził, że budowa organów przeciągnęła się aż do 1685 r. Tymczasem księgi rachunkowe ostatnią ratę za budowę organów notują pod 1673 r.[7] Wydaje się, iż nastąpiło tu utożsamienie głosu organowego z kluczem registrowym, a ten mógł wykonać kowal.
   
   

5. Organy Wilhelma Schefflera

   Umowę w sprawie budowy organów zawarł z W. Schefflerem o. Augustyn Zaborowski 2 VII 1796 r. Termin ukończenia budowy ustalono na Zielone Święta 1797 r. Faktycznie organy nie były jeszcze wykończone w 1798 r.[8] Według umowy W. Scheffler miał zabrać stare organy, a wybudować chór i 31-głosowe organy. Przewidziano dla nich klawiatury z tzw. krótką oktawą i 6 miechów.[9] Organmistrz jednak pod byle pozorem przerywał budowanie organów. Dlatego w latach 1797-98 toczą się procesy pomiędzy klasztorem gidelskim a W. Schefflerem. M.in. i z tej racji, że podczas zatargów inny organmistrz Mateusz Chruszczałowski z Sulejowa przedstawił klasztorowi gidelskiemu "Proiekt do reparacyi organ".[10]
   
   
   

   2 VII 1796 r. - Umowa z Wilhelmem Schefflerem,

   (Akta organów gidelskich, ADK, Gi.19)

   "In Nomine Domini

   Dziś pod dniem dzisiejszym zapisany stanął kontrakt między Wielebnymi OO. Dominikanami w Gidlach z jednej strony a między Panem Wilhelmem Schefflerem sławnym Organmistrzem z Przeręba z drugiej strony na mocy którego wyżej wspomniany podejmuje się za stary Organ, nowy cały z chórem, także nowym nie tylko z dobrego y suchego drzewa zrobić, ale też podług obrysu wyznaczonego, który sobie obraliśmy y podpisaliśmy, tak Organ iako y chór przez Snycerza y roboty snycerskiey iak najdokładniey w kształcie postawić obowiązuie się, a to z głosami niżey wyrażonemi:

   w Manuale Głosów 15
   Pryncypał 8 z cyny
   Bourdon Flaut 16 z drzewa
   Vox humana 8 od G zacząwszy z cyny
   Viola da Gamaba 8 pierwsza oktawa z drzewa
   Gemshorn 8 pierwsza oktawa z drzewa a drugie 3 z cyny
   Flautrawer 8 z drzewa
   Fugara 8 z drzewa
   Flaut Major 8 z drzewa
   Spiez Flaut 4 z cyny
   Oktawa 4 z cyny
   Quinta 3 z cyny
   Sex Qualtera 2
   Super Oktawa 2
   Quinta 1 1/2 z cyny
   Mixtura 6 chórów z cyny
   

   w Pozytywie Głosów 8
   Pryncypał 4 z cyny
   Kontra Pryncypał 8 1 oktawa z drzewa a drugie 3 z cyny
   Flaut Major 8 z drzewa
   Salicional 8 pierwsza oktawa z drzewa
   Flaut minor 4 z cyny
   Flaut minor 4 z cyny
   Quinta 3 z cyny
   Oktawa 2 z cyny
   Mixtura 3 chórowa z cyny
   

   w Pedale Głosów 8
   Viola Bas 16 z drzewa
   ZaliciBass 16
   Subbass 16
   PosaunBass 16
   VioinBass 8
   Pryncypał bas 8 z cyny
   Flauten Bas 8 z drzewa
   Oktawa Bas 4 z cyny

   Dzieło to ma być z krótką oktawą o 6 miechach do deptania..."

Unikając rekonstrukcji i konserwacji organów W. Schefflera, około 1926 r. firma Biernackich, pozostawiając starą szafę wybudowała 23-głosowe organy o trakturze pneumatycznej, z 2 manuałami i pedałem.[11]

Dyspozycja w stylu romantycznym, ale naznaczona indywidualnymi pomysłami przypuszczalnie samego Dominika Biernackiego. Najwięcej miejsca w dyspozycji zajmują głosy fletowe i smyczkowe.

Smutne to, ale prawdziwe, bo od zbudowania organów nigdy nie było tam prawdziwego remontu. Przez wiele lat mieszkał w Gidlach, poczciwy człowiek, pracownik firmy Biernackich i on usuwał drobne usterki w organach. Wykonywał to, co było zlecone. Natomiast zarząd klasztoru odkładał gruntowne remonty organów, ponieważ jeszcze było na czym grać. W latach 90-tych XX w. pojawiła się dwójka tzw. organmistrzów, którzy naprawili, to już nie grało, okłamując klasztor, iż zostały wyremontowane organy. Piszę to z całą odpowiedzialnością, bo na własne oczy widziałem efekty tego remontu. Np.: piszczałki były obwieszone arrasami z pajęczyny i kurzu.

Dopiero stopniowo w latach 2000-2001 został przeprowadzony stopniowy, ale gruntowny remont organów. Pozostaje tylko uzupełnić zniszczone piszczałki w jednym głosie.

Organy są wpisane do rejestru zabytków. Jest to cenny instrument z takich to powodów:

1. zabytkowa i dość ładna szafa z końca XVIII w.,
2. wewnątrz znajduje się wiele piszczałek pochodzących z XVIII w..
3. są one przykładem pewnego etapu prac firmy Biernackiego i jego indywidualnego stylu tak w brzmieniu, jaki w rozwiązaniach technicznych.