Olsztyn

Kościół Chrystusa Króla (OO. Franciszkanów – Zatorze)

Prospekt

Organy zostały zbudowane w latach 1936-37 przez znaną wówczas i prężnie działającą na Warmii i Mazurach firmę „Orgelbauanstalt Bruno Goebel und Söhne, Königsberg i Pr.”, na zamówienie konwentu franciszkańskiego w nowopowstałym klasztorze olsztyńskim, należącym przed wojną do prowincji św. Jadwigi. Obecnie kościół i klasztor należą do franciszkańskiej prowincji św. Franciszka z Asyżu. Instrument wykonano w okresie tzw. Orgelbewegung, który cechował się powrotem do tradycji barokowych w budownictwie organowym. Instrument posiada dyspozycję wzorowaną na organach barokowych ze stosunkowo dużą liczbą samodzielnych alikwotów i głosów wysokobrzmiących, lecz menzurację i intonację piszczałek ma romantyczną. W dyspozycji ograniczone są głosy smyczkowe. Brzmienie instrumentu jest wyjątkowo dobrze dopasowane do własności akustycznych kościoła przez starannie dobraną menzurację piszczałek. Cechuje się bardzo przyjemnym dźwiękiem, przyjaznym dla ucha. Jest to typowy przykład instrumentu, który budowano z myślą o potrzebach zarówno liturgicznych, jak i koncertowych, a ponadto jest jednym z kilku zaledwie instrumentów królewieckiej firmy Goebel z okresu Orgelbewegung, zachowanych na Warmii w stanie oryginalnym.

Organy mają trakturę czysto elektryczną (bez elementów pneumatycznych), opartą na jednakowych elektromagnesach ze zworami przeciwważnymi, zasilaną oryginalnym prostownikiem selenowym 14 V z transformatorem jednofazowym. Wiatrownice manuałowe pojedyncze, chromatyczne, pneumatyczne o podwójnych relaisach, upustowe typu membranowo – kieszeniowego z membranami stojącymi. Wiatrownica pedałowa dzielona całotonowo na stronę "C" i "Cis". Szafa żaluzjowa III manuału otwierana mechanicznie dźwignią pedałową.

Kontuar wolnostojący o 3 manuałach i pedale, elektryczny ze stykami klawiaturowymi typu szpilkowego z mechanizmem mimośrodowym, zachowany w stanie całkowicie oryginalnym. Wnętrze kontuaru jest wykonane z drewna amarantowego. Klawiatura pedałowa płaska z klawiszami równoległymi o charakterystycznym dla firmy Goebel kształcie. Zakres klawiatur: manuały C-g³, pedał C-f¹. Crescendo uruchamiane wałkiem, posiada możliwość regulacji kolejności włączania głosów.

Prospekt organów zestawiony z 53 piszczałek reprezentuje typ współczesny bez zwieńczenia architektonicznego. Tworzą go 3 półwieże flankowane płaszczyznami piszczałkowymi o zaokrąglonych liniach wylotów i labiów. Wieża środkowa na planie półelipsy, boczne na planie trójkąta. W roku 1939 firma uzupełniła prospekt o elementy snycerki, umieszczone w dolnej części frontu, przykrywając dekoracyjnie stopy piszczałek, ponieważ wnętrze kościoła jest stylizowane na klasycyzm. Kolorystyka szafy organowej pierwotnie utrzymana była w naturalnym drewnie przyciemnionym bejcą. W latach powojennych została pomalowana brązową farbą. Większość piszczałek prospektowych jest grająca i należy do Pryncypału 8' i Oktawy 4' z manuału I, Pryncypału 4' z manuału II, Pryncypału 16' i Oktavbasu 8' z pedału. W organach nadal funkcjonuje oryginalny wentylator „Ventus” firmy Laukhuff z silnikiem na łożyskach ślizgowych.

Na szczególną uwagę zasługują niektóre głosy tego ciekawego instrumentu:

• Prinzipal 4' w II manuale jest stylizowany wyraźnie na barok. Rdzenie piszczałek są wprawdzie delikatnie ząbkowane ale w dźwięku zachowana jest charakterystyczna zbitka tonów harmonicznych i nieharmonicznych przy odzywaniu się piszczałki, przez co uzyskuje się wrażenie perkusyjne, typowe dla głosu barokowego.
• Blockflöte 2' w II manuale jest podobnie intonowany i wyraźnie odróżnia się od pokrewnego głosu Waldföte 2' w III manuale.
• Języczkowy Krummhorn 8' w II manuale stanowi formę pośrednią między typowym Krzywym Rogiem a Dulcjanem i cechuje się okrągłym, donośnym dźwiękiem. Ma kryte rezonatory, w najniższej oktawie aluminiowe (od strony zewnętrznej pokryte imitacją miedzi), gierowane; w pozostałych oktawach miedziane, cylindryczne.
• Języczkowy Horn 8' w III manuale ma półkryty rezonator w formie organowego Oboju z przykrywą zaopatrzoną w okrągłe otwory na wzór głosów francuskiej firmy Cavaille-Coll. Brzmieniem bardzo łudząco przypomina dźwięk orkiestrowej waltorni.
• Scharff 5 fach w III manuale, mimo nazwy typowej dla głosu repetującego jest mixturą typu progresyjnego bez repetycji. W jej składzie w najwyższym rzędzie znajduje się alikwot tercji 13/5', przez co w połączeniu z Hornem 8' brzmienie przypomina dźwięk organów francuskich.
• Prinzipalbass 16' w pedale ma w tonach C-Fis podwójne drewniane kryte piszczałki ustawione za prospektem w środkowej wieży. Jedne są strojone na ton zasadniczy, drugie - odzywające się równocześnie - strojone są w kwintach w odległości duodecymy. W ten sposób metodą tonów kombinacyjnych organmistrz rozwiązał problem długości piszczałek. Pozostałe metalowe piszczałki G–f¹ znajdują się w prospekcie organów, poza wiatrownicą główną pedału.
• Języczkowy Posaune 16' ma głowice i rezonatory w całym rejestrze wykonane z drewna.
• Baurenpfeife 2' w pedale jest metalowym fletem półkrytym o bardzo szerokiej menzurze. Kapelusze piszczałek mają otwory sięgające 1/3 średnicy piszczałki. Wycięcia międzywargowe są wyjątkowo wąskie w stosunku do szerokości korpusu. Z wyglądu piszczałki bardziej przypominają pocisk artyleryjski niż głos organowy. Dźwięk głosu bardzo ładnie rysuje partię pedałową bez konieczności połączeń pedałowych z manuałem.

Ponieważ organy przetrwały okres wojny bez uszkodzeń, zachowały się w 100% w stanie oryginalnym. Pod koniec lat czterdziestych były konserwowane przez firmę Biernacki z Warszawy, ale na szczęście nie dokonano żadnych zmian, typowych dla Biernackiego. Na początku lat siedemdziesiątych instalację elektryczną kontuaru remontował Marian Nawrot z Wronek. W roku 1997 naprawy przeprowadzał Andrzej Kowalewski z Braniewa ale jego praca najwyraźniej pozbawiona jest etyki zawodowej. Organmistrz wymienił okładzinę klawiszy I manuału ale tylko w części klawiatury. Pozostawił przez to brzydki wygląd kontuaru, ponieważ nowe okładziny odbiegają kolorem i kształtem od pozostałych a ponadto są nałożone w dość prymitywny sposób i to tylko w części klawiatury.

Dziś instrument znajduje się już w stanie wymagającym remontu a przynajmniej konserwacji instalacji elektrycznej kontuaru, przeglądu membran i przeczyszczenia. W roku 1990 przez autora niniejszego opracowania została sporządzona wstępna dokumentacja techniczna instrumentu z częściową inwentaryzacją pomiarową głosów organowych.

Kontuar

Żaluzje