Kielce

Katedra Wniebowzięcia NMP

Prospekt

Pierwsza wzmianka o istnieniu organów w ówczesnej kolegiacie kieleckiej datowana jest na 1487 rok. Instrument – fundacji prepozyta Stanisława Świeradzica i dziekana Dobiesława z Sienna – ulokowano w południowej ścianie tej romańskiej świątyni. O jego złym stanie informuje zapis wizytacji kardynała Radziwiłła w 1598 roku.

Bliższych wiadomości dostarcza inwentarz z 1734 r.: organy (znajdujące się już wtedy nad arkadą przy głównych drzwiach rozbudowanego w stylu barokowym kościoła) posiadały 25 głosów (w tym 5 w pozytywie), 2 manuały z pedałem, tremolo, bęben, 6 miechów oraz marmoryzowany na niebiesko i czerwono, ozdobiony pozłacaną rzeźbą prospekt. Wszystkie piszczałki sporządzone były z cyny. We wspomnianym roku przeprowadzono gruntowny remont instrumentu: warszawski organmistrz Wawrzyniec Zadorski podjął się naprawy miechów, renowacji klawiatur, korekty traktury, wymiany sprężyn, strojenia głosów, montażu piszczałek drewnianych oraz odrestaurowania prospektu i szafy.

Jednak kosztowna naprawa nie przyniosła pożądanych skutków, gdyż już w 1755 r. Józef Sitarski – pracujący wówczas w pobliskim Jędrzejowie – po dokonaniu oględzin organów stwierdza konieczność budowy nowego instrumentu. Zlecenie to Kapituła kolegiaty powierzyła 8 lutego 1765 r. Ignacemu Foglerowi z Krakowa, który miał ponadto wznieść nowy chór muzyczny oraz pozytyw. Organy Foglera otrzymały 24 głosy, 2 manuały i pedał, 4 miechy, bębny oraz architektoniczny rokokowy prospekt, który stanowi centralną część prospektu obecnego instrumentu. Stół gry wbudowano w środek cokołu szafy (w jej wnętrzu zachowały się otwory po manubriach rejestrów). Praca organmistrza trwała 2 lata i kosztowała 7 tysięcy złotych.

Wnętrze szafy organowej, dawne otwory po manubriach rejestrów

Pierwszy większy remont tych organów miał miejsce w 1841 r.; przeprowadził go Karol Żakiewicz z Brzezin za sumę 2500 złotych polskich. 9 lat później polakierowano prospekt na biało. Kolejne korekty stanu technicznego przypadają na lata: 1875 (Antoni Sapalski z Krakowa), 1878 (organmistrz Schmit), 1893 (Leopold Blomberg – wprowadził wówczas wiatrownice stożkowe i dodał 4 głosy).

Powtarzające się naprawy skłoniły Kapitułę do podjęcia decyzji o zamówieniu dla kościoła (od 1883 r. – katedralnego) nowych organów. Stare sprzedano do kościoła parafialnego w Nowym Korczynie. 14 lipca 1910 r. podpisano umowę z austriacką firmą Braci Rieger z Jägerndorf. Instrument, którego montaż ukończono w 1911 roku, dysponował 30 głosami, 2 manuałami (C-g³) z pedałem (C-d¹), trakturą pneumatyczną, pedałem crescendo i ekspresyjnym. Zachowano stary prospekt Foglera, zamontowano zaś wolnostojący kontuar. Organy spoczęły na nowym murowanym chórze według projektu inż. Rodcewicza, istniejącym do dziś. Oddanie do użytku nastąpiło na początku 1912 r. (recital inauguracyjny wykonał Mieczysław Surzyński).

Stary kontuar Braci Rieger

Napęd elektryczny zastosowano w instrumencie w r. 1940. Rok później dr Marek Kwiek przeprowadził generalne strojenie głosów. Większej przebudowy i remontu podjęła się firma Zygmunta Kamińskiego z Warszawy w latach 1969-1970: rozszerzono i przekonstruowano dyspozycję (m.in. dodając trzeci manuał), zwiększono skalę manuałów (C-a³) i pedału (C-f³), wprowadzono trakturę elektro-pneumatyczną, wstawiono nowy kontuar i boczne segmenty piszczałek. Ostatnia renowacja organów i prospektu przypadła na rok 1999.

Kontuar