organy.art.pl » Instrumenty » Dolnośląskie » Kłodzko »KłodzkoKościół MB Różańcowej
Głosy |
Klawiatury |
Traktura gry |
Traktura rejestrów |
26 |
2+P |
pneumatyczna |
pneumatyczna |
| Prospekt |
Organy wybudowano najprawdopodobniej w latach 1745 - 1750.
Jednak wzmianka o ich fundacji pochodzi już z 1729 r. Organy
wybudował czeski budowniczy Sebastian Staudinger. Posiadały one
24 głosy, dwa manuały i pedał oraz mechaniczną trakturę. Był to
więc - także z uwagi na dyspozycję - typowy instrument późnego
baroku.
Instrument został zdewastowany po sekularyzacji kościoła i klasztoru.
Kiedy zakonnicy pod koniec XIX w.
odzyskali utracone obiekty przystąpiono również - w ramach
remontu kościoła - do odnowienia organów.
Remont ten miał charakter budowy nowego instrumentu z
zachowaniem starego prospektu nieznacznie przesuniętego do
przodu. Wykonała go w 1890 r. znana śląska firma ze Świdnicy
Schlag & Söhne. Przy remoncie zastosowano rzadko spotykany
rodzaj traktury pneumatycznej z wiatrownicami skrzyniowymi (bez
wewnętrznych przegród) i z tzw. systemem opróżniającym.
Po wewnętrznej stronie ściany szafy organowej, na jej ruchomej
otwieranej części zachowała się instrukcja pielęgnacji organów, drukowana gotycką czcionką (zbliżoną do tej
na włącznikach w kontuarze), wklejona zapewne przez budowniczego organów.
Schutz der Orgel
Es ist begreiflich, daß ein aus so vielen Theilen
zusammengesetes Werk wie die Orgel dessen
Mechanismus aus verschieden Material besteht, auch schadlichen
Einflüssen unterworfen ist.
Naturelle Einflüsse sind Nässe und Feuchtigkeit, besonders bei
angehendem Frühling wodurch das
holzwerk verqillt und dadurch die Bewegung des Mechanismus
erschwert wird oder theilweise stodt. Besonders in feuchten
Kirchen oder wenn die Orgel einen feuchten Stand hat.
Durch Feuchtigkeit leiden auch die Eisen und Messingtheile,
welche rosten und den Gang der,
Mechanik dadurch ebenfalls erschweren. Die Kernspalten der
Holzpfeifen verengen sich lertere werden, dadurch zu tief
sprechen nur halb oder gar nicht an.
Wenn in der Kirche keine genügende selbstregulierende
Ventilation vorhanden, so ist als Mittel
gegen die vorerwähnten Nebelstände zu empfehlen öfters alle
Thüren der orgel mehrere Tage uns Nächte offen zu lassen, desgl.
die, Fenster, sowie die gänge und Thüren in die Nähe der Orgel
und Balgkammert. Die eigetreten Störungen verchwinden dadurch oft
von selbst. Die Sonnenstrahl sind von den Orgel abzuhalten.
Das Kehren der Orgelempore und der Kirche ist mittelst
feuchter Sägespähne zu besorgen, oder es
muß mindestens vorher mit Wasser gesprengt werden, denn der
Staub schaden der Stimmung.
Thiere können unter verschiedene Umständen der Orgel schädlich
werden. Insekten und todte Fliegen, indem sie in kleine Pfeifen
oder zwischen Zungen und Kellen der Rohrwerke gerathen, und den
Ton verstimmen machen. Fledermäuse verursachen Ätzende Fleckte
an den Prospectpfeifen und kommen ebenso wie Vogel in Pfeifen,
deren Ursprache sie hinderen. Auch enstehen bei der Bewegung der
Thiere Maden welche schließlich bis in die Windladen gelanger
und dort Störungen verursachen. Ratten und und Mause zernagen an
der Bälgen und der Draht rostet und bricht in kurzer Zeit, wenn
er von dem Schwanze dieser Thiere berüht worden.
Ebenfalls schaden Erschütterungen der Orgel, unbefugtes
Betasten und Rückten der Bälge durch den Calcanten zu starkes
Ausschlagen auf die Tasten und gewünschnies Herausziehen der
Register, auch können unbedachtsame und boshafte Menschen der
Orgel vielen Schaden zufüngen.
Stimmung der Rohrwerke
Da die Rohrwerke nur bei der Temperatur zur Orgel stimmen, bei
welcher sie eingestimmen sind so ist eine öftere Stimmung
derselben nothwendig. Zeigt das bei der Orgel hängende
Thermometer 1 bis 2 Grad kälter oder wärmer so ist die
Verstimmung noch erträglich, aber bei 3 Grad und mehr Differenz
können die Zungenstimmen nich mit den Labialpfeifen zusammen
gespielt werden. Treibt man die Krücken mittelst des Stimmeisens
(oder Zange) hinein, so wird der Ton höher und bei dem
herausziehen tiefer. Man ziehe bei dem Stimmen ein in guter
höher Stimmung befindliches Labial=Register - Prinzipal 8, Gambe
8 oder Octave 4 - als Norm hinzu. So lange der Ton des
Rohrwerkes unrein ist, hört man ein deutliches Tremuliren,
welches immer langsamer wird, je mehr man der richtigen Tonhöhe
nahe kommt und gänzlich verschwindet, wenn den Ton völlig rein
ist. Ein Podalrohrwerk (zapewne: Pedalrohwerk) stimmt man
entweder nach Violon 16, Octavbaß 8 oder auch einem bareites
rein gestimmen Manualrohrwerke. Giebt ein Ton unrein oder gar
nicht an, so befindet sich in der Regel zwischen Zunge und Kelle
ein kleiner Gegenstand, der mittelst eines Messers oder Hölzchen
vorsichtig entfernt werden muß. Bei steigenden Wärme werden die
Rohrwerke zu tief und bei Kälte zu hoch.
Schlag & Söhne
Orgelbauanstalt in Schweidnitz i/Schl.
Polskie tłumaczenie powyższego tekstu:
Pielęgnacja organów
Jest zrozumiałe, że rzecz, będąca zestawieniem tak wielu
elementów, jaką są organy, których
mechanizm składa się z różnorodnego materiału, poddana jest
także szkodliwym wpływom (czynnikom zewnętrznym).
Naturalnie wpływ mają wilgoć, szczególnie na początku
wiosny, przez co drewniane elementy
nasiąkają i praca (poruszanie się) mechanizmu jest utrudnione
albo częściowo niesprawne (dosłownie: jąkające się). Szczególnie
w wilgotnych kościołach lub gdy organy mają wilgotne stanowisko
Przez wilgotność ?cierpią? także metalowe i mosiężne części,
które rdzewieją, przez co również
utrudniają ruch mechanizmu.
Powierzchnie kernów (inaczej: rdzeni) w piszczałkach
drewnianych zwężają się, tym sposobem
odzywają się za nisko, tylko połową lub wcale.
Gdy w kościele nie ma wystarczającej naturalnej
(dosłownie: "samoregulującej się") wentylacji
powietrza jako środek przeciw wspomnianym stanom wilgotności
powietrza polecić można częste
otwieranie wszystkich drzwi organów przez wiele dni i nocy i
pozostawienie ich otwartymi, tak samo okien, przejść i drzwi w
pobliżu organów i pomieszczenia z miechem. Występujące
zakłócenia przez to często znikają same. Promienie słoneczne powstrzymujemy przed organami.
O zamiatanie empory organowej i kościoła dbamy przy pomocy
wilgotnych trocin, lub musi się je (kościół i emporę) przynajmniej przed tym (zamiataniem) skropić
wodą, ponieważ kurz szkodzi strojowi (organów).
Zwierzęta mogą także pod różnymi postaciami uczynić organy
uszkodzonymi (uszkodzić). Insekty i martwe muchy dostają się do
małych piszczałek lub wpadają między język i rusztowanie
("gardziołko" - w piszczałkach językowych) rozstrajając przez to
ton piszczałki. Nietoperze powodują żrące plamy na piszczałkach
prospektowych, i tak samo działają jak ptaki w piszczałkach, w
których utrudniają pierwotną barwę (czyli: nietoperze tak jak
ptaki wpadają do piszczałek, przez co dźwięk nie może zabrzmieć
tak, jak brzmi, gdy jest w pełni sprawny). Także przy
przemieszczaniu się zwierzęcych larw, które w końcu docierają do
wiatrownic jest niszczony (zaburzony) początkowy (pierwotny)
stan. Szczury i myszy nadgryzają (na) miechu i drut rdzewieje i
łamie się w krótkich czasie, gdy jest poruszany przez ogony tych
zwierząt (przypuszczalnie chodzi tu o elementy stabilizujące
miech, obecnie niezachowane. Ewentualnie także o miechy
kalikanta, które połączone są metalową konstrukcją wahadłową).
Organom szkodzą wstrząsy, nieporządane przesunięcia miecha
przez zbyt mocną pracę kalikanta i niezamierzone wyciąganie
rejestrów, (;) również czynią organom wiele szkód niepowołani i
złośliwi ludzie, który nie potrafią obchodzić się z nimi
(organami).
Strojenie (części grającej)
Piszczałki stroić koniecznie tylko przy temperaturze
organów, przy której są one strojone
najczęściej. Kiedy wiszący przy organach termometr pokazuje 1 do
2 stopni zimniej lub cieplej to
strojenie jest jeszcze do zniesienia (znośne, możliwe,
dopuszczalne), ale przy 3 stopniach i więcej różnica może
powodować, że głosy językowe nie będą grać (stroić) razem z
labialnymi piszczałkami. Doprowadza się haczyk (uchwyt w
piszczałce służący do jej strojenia) za sprawą wsuwania stroika
(urządzenia, za sprawą którego stroi się piszczałki) (lub
obcęgów), tak ton staje się wyższy, a przy wysuwaniu niższy
Przy strojeniu bierze się za właściwą wysokość (punkt
odniesienia) strój rejestrów (głosów) labialnych - pryncypału 8,
gamby 8` lub oktawy 4` - jako normę. Tak długo, jak ton
piszczałki jest nieczysty (nie nastrojony), słyszy się wyraźne
tremolowanie (wahanie), które tym dłuższe jest, im bardziej (ton
strojonej piszczałki) zbliża się do właściwego tonu i całkowicie
znika, gdy ton jest w pełni czysty. Piszczałki pedału stroi się
albo przez (w odniesieniu do głosu) Wiolon 16`, Oktawbas 8`,
albo także przez nastrojony głos manuału. Gdy Ton jest nieczysty
lub całkowicie niegrający, wówczas z reguły znajduje się między
językiem i rusztowaniem jakiś mały przedmiot, który przy pomocy
noża lub drewienka musi być ostrożnie oddalony. Przy podnoszącym
się ciepłu (rosnącej temperaturze) piszczałki stają się niskie
(brzmią, stroją niżej), przy chłodzie za wysokie.
Schlag & Söhne
Zakład budowy organów w Świdnicy / na Śląsku.
Zachowana do dnia dzisiejszego romantyczna dyspozycja jest
następująca:
| Kontuar |
DYSPOZYCJA ORGANÓW
|
Manuał I Hauptwerk (C-f3)
Principal 8'
Bourdon 16'
Gambe 8'
Hohlflöte 8'
Gedackt 8'
Hohlflöte 4'
Oktave 4'
Rauschquinte 2 2/3 u 2'
Cornet 1 - 3 fach
Mixtur 5 fach*
Trompete 8'
|
Manuał II Oberwerk (C-f3)
Geigen Principal 8'
(II) Gedackt 16'
Portunal 8'
Aeolina 8'
Voxcoel 8'
Flauto Travers 4'
Salicet 4'
Progression 2-3 fach**
|
Pedał (C-d1)
Subbass 16'
Quinte 10 2/3'
Violon 16'
Octavbass 4'
Cello 8'
Flautbass 8'
Posaune 16'
|
Manual-coppel
Pedal-coppel
Volles Werk
Tremolo ***
*) W rzeczywistości: Mixtur 4 fach
**) W rzeczywistości: Progresio 2 fach (2` oraz 2 2/3` - głos pryncypałowy)
***) Zapewne dodane później, nieoryginalne, uruchamiane dla obydwu manuałów jednocześnie
| Zbliżenie lewej części prospektu |
| Manubria |
| Informacja o pielęgnacji organów |
|