»English   »Mapa serwisu   »Kontakt
organy.art.pl » Instrumenty » Dolnośląskie » Kłodzko »

Kłodzko

Kościół MB Różańcowej

Głosy Klawiatury Traktura gry Traktura rejestrów
26 2+P pneumatyczna pneumatyczna
Prospekt

Organy wybudowano najprawdopodobniej w latach 1745 - 1750. Jednak wzmianka o ich fundacji pochodzi już z 1729 r. Organy wybudował czeski budowniczy Sebastian Staudinger. Posiadały one 24 głosy, dwa manuały i pedał oraz mechaniczną trakturę. Był to więc - także z uwagi na dyspozycję - typowy instrument późnego baroku.

Instrument został zdewastowany po sekularyzacji kościoła i klasztoru. Kiedy zakonnicy pod koniec XIX w. odzyskali utracone obiekty przystąpiono również - w ramach remontu kościoła - do odnowienia organów.

Remont ten miał charakter budowy nowego instrumentu z zachowaniem starego prospektu nieznacznie przesuniętego do przodu. Wykonała go w 1890 r. znana śląska firma ze Świdnicy Schlag & Söhne. Przy remoncie zastosowano rzadko spotykany rodzaj traktury pneumatycznej z wiatrownicami skrzyniowymi (bez wewnętrznych przegród) i z tzw. systemem opróżniającym.

Po wewnętrznej stronie ściany szafy organowej, na jej ruchomej otwieranej części zachowała się instrukcja pielęgnacji organów, drukowana gotycką czcionką (zbliżoną do tej na włącznikach w kontuarze), wklejona zapewne przez budowniczego organów.

Schutz der Orgel

Es ist begreiflich, daß ein aus so vielen Theilen zusammengesetes Werk wie die Orgel dessen Mechanismus aus verschieden Material besteht, auch schadlichen Einflüssen unterworfen ist.

Naturelle Einflüsse sind Nässe und Feuchtigkeit, besonders bei angehendem Frühling wodurch das holzwerk verqillt und dadurch die Bewegung des Mechanismus erschwert wird oder theilweise stodt. Besonders in feuchten Kirchen oder wenn die Orgel einen feuchten Stand hat.

Durch Feuchtigkeit leiden auch die Eisen und Messingtheile, welche rosten und den Gang der, Mechanik dadurch ebenfalls erschweren. Die Kernspalten der Holzpfeifen verengen sich lertere werden, dadurch zu tief sprechen nur halb oder gar nicht an.

Wenn in der Kirche keine genügende selbstregulierende Ventilation vorhanden, so ist als Mittel gegen die vorerwähnten Nebelstände zu empfehlen öfters alle Thüren der orgel mehrere Tage uns Nächte offen zu lassen, desgl. die, Fenster, sowie die gänge und Thüren in die Nähe der Orgel und Balgkammert. Die eigetreten Störungen verchwinden dadurch oft von selbst. Die Sonnenstrahl sind von den Orgel abzuhalten.

Das Kehren der Orgelempore und der Kirche ist mittelst feuchter Sägespähne zu besorgen, oder es muß mindestens vorher mit Wasser gesprengt werden, denn der Staub schaden der Stimmung.

Thiere können unter verschiedene Umständen der Orgel schädlich werden. Insekten und todte Fliegen, indem sie in kleine Pfeifen oder zwischen Zungen und Kellen der Rohrwerke gerathen, und den Ton verstimmen machen. Fledermäuse verursachen Ätzende Fleckte an den Prospectpfeifen und kommen ebenso wie Vogel in Pfeifen, deren Ursprache sie hinderen. Auch enstehen bei der Bewegung der Thiere Maden welche schließlich bis in die Windladen gelanger und dort Störungen verursachen. Ratten und und Mause zernagen an der Bälgen und der Draht rostet und bricht in kurzer Zeit, wenn er von dem Schwanze dieser Thiere berüht worden.

Ebenfalls schaden Erschütterungen der Orgel, unbefugtes Betasten und Rückten der Bälge durch den Calcanten zu starkes Ausschlagen auf die Tasten und gewünschnies Herausziehen der Register, auch können unbedachtsame und boshafte Menschen der Orgel vielen Schaden zufüngen.


Stimmung der Rohrwerke

Da die Rohrwerke nur bei der Temperatur zur Orgel stimmen, bei welcher sie eingestimmen sind so ist eine öftere Stimmung derselben nothwendig. Zeigt das bei der Orgel hängende Thermometer 1 bis 2 Grad kälter oder wärmer so ist die Verstimmung noch erträglich, aber bei 3 Grad und mehr Differenz können die Zungenstimmen nich mit den Labialpfeifen zusammen gespielt werden. Treibt man die Krücken mittelst des Stimmeisens (oder Zange) hinein, so wird der Ton höher und bei dem herausziehen tiefer. Man ziehe bei dem Stimmen ein in guter höher Stimmung befindliches Labial=Register - Prinzipal 8, Gambe 8 oder Octave 4 - als Norm hinzu. So lange der Ton des Rohrwerkes unrein ist, hört man ein deutliches Tremuliren, welches immer langsamer wird, je mehr man der richtigen Tonhöhe nahe kommt und gänzlich verschwindet, wenn den Ton völlig rein ist. Ein Podalrohrwerk (zapewne: Pedalrohwerk) stimmt man entweder nach Violon 16, Octavbaß 8 oder auch einem bareites rein gestimmen Manualrohrwerke. Giebt ein Ton unrein oder gar nicht an, so befindet sich in der Regel zwischen Zunge und Kelle ein kleiner Gegenstand, der mittelst eines Messers oder Hölzchen vorsichtig entfernt werden muß. Bei steigenden Wärme werden die Rohrwerke zu tief und bei Kälte zu hoch.

Schlag & Söhne
Orgelbauanstalt in Schweidnitz i/Schl.

Polskie tłumaczenie powyższego tekstu:

Pielęgnacja organów

Jest zrozumiałe, że rzecz, będąca zestawieniem tak wielu elementów, jaką są organy, których mechanizm składa się z różnorodnego materiału, poddana jest także szkodliwym wpływom (czynnikom zewnętrznym).

Naturalnie wpływ mają wilgoć, szczególnie na początku wiosny, przez co drewniane elementy nasiąkają i praca (poruszanie się) mechanizmu jest utrudnione albo częściowo niesprawne (dosłownie: jąkające się). Szczególnie w wilgotnych kościołach lub gdy organy mają wilgotne stanowisko Przez wilgotność ?cierpią? także metalowe i mosiężne części, które rdzewieją, przez co również utrudniają ruch mechanizmu.

Powierzchnie kernów (inaczej: rdzeni) w piszczałkach drewnianych zwężają się, tym sposobem odzywają się za nisko, tylko połową lub wcale.

Gdy w kościele nie ma wystarczającej naturalnej (dosłownie: "samoregulującej się") wentylacji powietrza jako środek przeciw wspomnianym stanom wilgotności powietrza polecić można częste otwieranie wszystkich drzwi organów przez wiele dni i nocy i pozostawienie ich otwartymi, tak samo okien, przejść i drzwi w pobliżu organów i pomieszczenia z miechem. Występujące zakłócenia przez to często znikają same. Promienie słoneczne powstrzymujemy przed organami.

O zamiatanie empory organowej i kościoła dbamy przy pomocy wilgotnych trocin, lub musi się je (kościół i emporę) przynajmniej przed tym (zamiataniem) skropić wodą, ponieważ kurz szkodzi strojowi (organów).

Zwierzęta mogą także pod różnymi postaciami uczynić organy uszkodzonymi (uszkodzić). Insekty i martwe muchy dostają się do małych piszczałek lub wpadają między język i rusztowanie ("gardziołko" - w piszczałkach językowych) rozstrajając przez to ton piszczałki. Nietoperze powodują żrące plamy na piszczałkach prospektowych, i tak samo działają jak ptaki w piszczałkach, w których utrudniają pierwotną barwę (czyli: nietoperze tak jak ptaki wpadają do piszczałek, przez co dźwięk nie może zabrzmieć tak, jak brzmi, gdy jest w pełni sprawny). Także przy przemieszczaniu się zwierzęcych larw, które w końcu docierają do wiatrownic jest niszczony (zaburzony) początkowy (pierwotny) stan. Szczury i myszy nadgryzają (na) miechu i drut rdzewieje i łamie się w krótkich czasie, gdy jest poruszany przez ogony tych zwierząt (przypuszczalnie chodzi tu o elementy stabilizujące miech, obecnie niezachowane. Ewentualnie także o miechy kalikanta, które połączone są metalową konstrukcją wahadłową).

Organom szkodzą wstrząsy, nieporządane przesunięcia miecha przez zbyt mocną pracę kalikanta i niezamierzone wyciąganie rejestrów, (;) również czynią organom wiele szkód niepowołani i złośliwi ludzie, który nie potrafią obchodzić się z nimi (organami).


Strojenie (części grającej)

Piszczałki stroić koniecznie tylko przy temperaturze organów, przy której są one strojone najczęściej. Kiedy wiszący przy organach termometr pokazuje 1 do 2 stopni zimniej lub cieplej to strojenie jest jeszcze do zniesienia (znośne, możliwe, dopuszczalne), ale przy 3 stopniach i więcej różnica może powodować, że głosy językowe nie będą grać (stroić) razem z labialnymi piszczałkami. Doprowadza się haczyk (uchwyt w piszczałce służący do jej strojenia) za sprawą wsuwania stroika (urządzenia, za sprawą którego stroi się piszczałki) (lub obcęgów), tak ton staje się wyższy, a przy wysuwaniu niższy Przy strojeniu bierze się za właściwą wysokość (punkt odniesienia) strój rejestrów (głosów) labialnych - pryncypału 8, gamby 8` lub oktawy 4` - jako normę. Tak długo, jak ton piszczałki jest nieczysty (nie nastrojony), słyszy się wyraźne tremolowanie (wahanie), które tym dłuższe jest, im bardziej (ton strojonej piszczałki) zbliża się do właściwego tonu i całkowicie znika, gdy ton jest w pełni czysty. Piszczałki pedału stroi się albo przez (w odniesieniu do głosu) Wiolon 16`, Oktawbas 8`, albo także przez nastrojony głos manuału. Gdy Ton jest nieczysty lub całkowicie niegrający, wówczas z reguły znajduje się między językiem i rusztowaniem jakiś mały przedmiot, który przy pomocy noża lub drewienka musi być ostrożnie oddalony. Przy podnoszącym się ciepłu (rosnącej temperaturze) piszczałki stają się niskie (brzmią, stroją niżej), przy chłodzie za wysokie.

Schlag & Söhne
Zakład budowy organów w Świdnicy / na Śląsku.

Zachowana do dnia dzisiejszego romantyczna dyspozycja jest następująca:

Kontuar
DYSPOZYCJA ORGANÓW
Manuał I
Hauptwerk (C-f3)
Principal 8'
Bourdon 16'
Gambe 8'
Hohlflöte 8'
Gedackt 8'
Hohlflöte 4'
Oktave 4'
Rauschquinte 2 2/3 u 2'
Cornet 1 - 3 fach
Mixtur 5 fach*
Trompete 8'
Manuał II
Oberwerk (C-f3)
Geigen Principal 8'
(II) Gedackt 16'
Portunal 8'
Aeolina 8'
Voxcoel 8'
Flauto Travers 4'
Salicet 4'
Progression 2-3 fach**
Pedał
(C-d1)
Subbass 16'
Quinte 10 2/3'
Violon 16'
Octavbass 4'
Cello 8'
Flautbass 8'
Posaune 16'
Manual-coppel
Pedal-coppel
Volles Werk
Tremolo*** *) W rzeczywistości: Mixtur 4 fach
**) W rzeczywistości: Progresio 2 fach (2` oraz 2 2/3` - głos pryncypałowy)
***) Zapewne dodane później, nieoryginalne, uruchamiane dla obydwu manuałów jednocześnie
Zbliżenie lewej części prospektu
Manubria
Informacja o pielęgnacji organów
10.01.2004
Maciej Bator