Cieszyn

Kościół Jezusowy (ewangelicko-augsburski)

Prospekt

W 1709 r. wyznaczono w Cieszynie miejsce pod budowę jednego z sześciu na całym Śląsku ewangelickich „kościołów łaski”. W tym samym roku wybudowano tymczasowy mały drewniany kościół z pierwszymi niewielkimi organami. Instrument ten służył jeszcze przez kilkanaście latpo ostatecznym wybudowaniu murowanego kościoła, któremu nadano imię Jezus. Ze względu na monumentalne wnętrze świątyni, mogące pierwotnie pomieścić blisko 8 tys. osób, zdecydowano o budowie większego instrumentu.

W 1785 r. organmistrz Franz Horziczka (Horiczka) z Frydku wystawił nowe 24-głosowe organy, które posiadały 2 manuały i pedał. Instrument umieszczony został w wyodrębnionym balkonie na dwukondygnacyjnym chórze muzycznym w zachodnim przęśle kościoła. Wspaniały barokowy prospekt pokryty został marmoryzacją oraz złoconymi detalami rzeźbiarskimi. Całość zwieńczono figurami aniołów trzymających instrumenty muzyczne. Z zachowanej dokumentacji wynika, że w 1863 r. instrument przeszedł gruntowny remont, przeprowadzony przez krakowską firmę organmistrzowską Antoniego Sapalskiego. Instrument Horziczki służył w kościele Jezusowym do czasu I wojny światowej.

Podczas I wojny światowej z kościoła Jezusowego zabrano m.in. dzwony, miedzianą blachę z wieży kościelnej oraz cynowe piszczałki organowe. Po wojnie okaleczony i nadszarpnięty zębem czasu instrument postanowiono naprawić lub zakupić nowy.

Rozbudowę, a w zasadzie budowę nowych organów, zlecono firmie Wilhelma Sauera z Frankfurtu nad Odrą, prowadzonej wówczas przez słynnego organmistrza, dr. Oskara Walckera, która w owym czasie była jedną z najlepszych w Europie. Zbór cieszyński miał do wyboru trzy instrumenty; ostatecznie zdecydowano się na ten średni, o 36 głosach, noszący numer fabryczny (opus) 1253. Na początku października 1923 r. wyposażenie nowych organów dotarło do Cieszyna. W ciągu kilku tygodni wymontowano z szafy organowej piszczałki ze starego instrumentu, pozostawiając jedynie 112 sztuk, a w miejsce usuniętych wmontowano nowe. Szafa okazała się jednak zbyt mała, by pomieścić większy instrument. Wówczas z boków barokowego prospektu dobudowano dwa skrzydła, w których zainstalowano głosy II i III manuału. Całość umieszczono na podbudowie, dla poprawy efektów akustycznych. Uroczyste nabożeństwo związane z poświęceniem nowego instrumentu i podniosłym koncertem odbyło się 25 listopada 1923 roku.

Rozbudowany siedemnastoosiowy, trójwieżyczkowy prospekt organowy został umiejętnie wkomponowany w późnobarokowe wnętrze kościoła i prezentuje się bardzo okazale. Skrywa wspaniały romantyczny instrument o pneumatycznej trakturze gry, stożkowych wiatrownicach, który posiada 36 registrów, 3 manuały oraz pedał. Brzmienie organów wydobywane jest z 2076 piszczałek (1244 cynowych, 429 cynkowych, 291 drewnianych z 1923 r. i 112 drewnianych z XVIII w.). Najdłuższe piszczałki przekraczają 5 m, a najkrótsze mają zaledwie 6 cm. Stół gry wbudowany jestw cokół szafy organowej, organista siedzi twarzą w stronę ołtarza. Organy napędzane są dmuchawą elektryczną, zachowano jednak urządzenie służące do kalikowania.

Instrument kościoła Jezusowego przez wiele lat służył podczas nabożeństw i licznych koncertów. Kształcili się na nim i koncertowali wybitni organiści, m.in. prof. Karol Hławiczka oraz rektor Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach, kompozytor i wieloletni organista kościoła prof. Jan Gawlas (1901-1965).

Niestety, obecnie organy znajdują się w złym stanie technicznym i wymagają kapitalnego remontu. Głównym problemem jest ogromna ilość zniszczeń, poczynionych przez kołatki zjadające piszczałki i elementy konstrukcyjne organów.

W maju 2012 r. rozpoczęła się akcja „Ratujmy organy kościoła Jezusowego”, mająca na celu zebranie środków potrzebnych na odnowienie organów i przywrócenie im ich dawnej świetności. Więcej informacji na stronie www.ratujmyorgany.pl