Kraków

Bazylika św. Floriana (Kleparz)

prospekt

Historia kleparskiego kościoła św. Floriana sięga w głąb średniowiecza, bowiem pierwsza świątynia na tym miejscu powstała już w XIII wieku. Obecna barokowa budowla została wzniesiona w latach 1657-1686 na miejscu poprzedniej, zniszczonej podczas potopu szwedzkiego. Pierwotnie kościół pełnił funkcję kolegiaty, natomiast w 1999 roku nadano mu tytuł i godność bazyliki mniejszej.

Najstarsza informacja o organach pochodzi z 1538 roku, zatem dotyczy instrumentu mieszczącego się w dawnej, nie zachowanej świątyni. Odnotowano wówczas, że Barbara Rakowa z Kleparza zapisała w swym testamencie darowiznę przeznaczoną na pozłocenie organów, a właściwie ich prospektu. Kolejne wiadomości na temat instrumentu pochodzą z lat 1570-1591, kiedy to zapisywano datki na jego naprawę. W 1599 roku miała miejsce wizytacja kościoła. Wśród elementów wyposażenia wymieniono wówczas również organy. Z tego samego roku (1599) pochodzą pośrednie informacje o instrumencie, mówiące o tym, iż organiści kleparscy byli zwolennikami reformacji. Również w następnym, XVII stuleciu odnotowywano szereg wzmianek dotyczących organów: wiadomo, że 1605 roku dokonano reparacji instrumentu, zaś w 1694 roku ks. Jan Michalski przekazał miedź na organy. Nie jest jasne, w jaki sposób spożytkowano ten podarowany materiał.

W 1732 roku w świątyni kleparskiej zamontowano instrument przeniesiony z krakowskiego kościoła św. Barbary, należącego do zakonu jezuitów. Translokacji dokonał wtedy organmistrz Kazimierz Sitarski. Równocześnie w kolegiacie św. Floriana zbudowano nowy chór muzyczny. Wspomniane organy spłonęły w 1755 roku podczas pożaru, który zniszczył zabudowę Kleparza.

Według lakonicznych zapisów archiwalnych, nowy instrument został zbudowany w latach 1756-1761. Nazwisko jego twórcy pozostaje nieznane, niemniej jednak można przypuszczać, że konstruktorem obiektu był Józef Sitarski, bowiem na jego autorstwo wskazuje szereg cech konstrukcyjnych. Pierwotnie były to mechaniczne organy posiadające jeden manuał. Ich rokokowy prospekt zachował się do chwili obecnej, natomiast materia brzmieniowa ulegała wielokrotnym przekształceniom. W latach 1871-1872 restaurację omawianego instrumentu przeprowadził Antoni Sapalski.

Przebudowa organów, wykonana przez Aleksandra Żebrowskiego, miała miejsce w 1907 roku. Dobudowano wówczas drugi manuał, rozszerzając ogólną dyspozycję do 19 głosów. Należy nadmienić, że po wykonaniu wymienionych prac instrument nadal posiadał trakturę mechaniczną. W tym samym czasie chór muzyczny został rozbudowany według projektu Franciszka Mączyńskiego.

W 1925 roku renowację organów prowadził Rudolf Haase ze Lwowa, natomiast w 1945 roku naprawiano szkody powstałe w wyniku działań wojennych.

Następna przebudowa, prowadzona przez firmę Wacława Biernackiego z Krakowa, miała miejsce w latach 1961-1963. Wymieniono wówczas oryginalną trakturę mechaniczną na system elektropneumatyczny. Ponadto dotychczasowy stół gry, wbudowany w szafę organową, zastąpiono nowym, wolnostojącym kontuarem o dwóch manuałach i pedale. Zmodyfikowano również dyspozycję, rozszerzając ją równocześnie do 21 głosów. Na uwagę zasługuje pewien epizod związany z omawianą przebudową. Otóż piszczałki Cymbału (tzw. polskiego) zostały zabrane do firmy W. Biernackiego celem ich odnowienia. Na miejscu pracownik zakładu, uznając je za materiał przywieziony na złom, przetopił kilka z nich, chcąc odzyskać metal. Interwencja prof. Bronisława Rutkowskiego uratowała jednak część zabytkowego głosu, który jest przechowywany w parafii św. Floriana, mimo iż ostatecznie nie został ujęty w dyspozycji organów.