Kraków

Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty (SS. Prezentek)

Prospekt

Według tradycji kościół został ufundowany przez Piotra Włostowica w pierwszej połowie XII wieku. Świątynia była wielokrotnie przebudowywana, między innymi w XIV, XVII i XVIII stuleciu. Obecnie budynek utrzymany jest zasadniczo w stylu barokowym, aczkolwiek zachował pewne elementy architektury romańskiej.

Wiadomo, że Zgromadzenie SS. Prezentek przejęło pieczę nad kościołem w 1715 roku. Jak podaje księga inwentarzowa, wówczas już „na chórze drewnianym znajdował się pozytyw”. Niewykluczone, że część tego instrumentu zachowała się do chwili obecnej, niemniej aparat brzmienia uległ częściowej wymianie, o czym będzie mowa w dalszej części niniejszego opracowania. Również rokokowy prospekt zdaje się być elementem późniejszym, wykonanym (lub dodanym do wcześniejszego pozytywu) najprawdopodobniej około połowy XVIII wieku.

W Księdze Kościoła i Zgromadzenia znaleźć można następujące informacje na temat omawianego instrumentu: „Organy restaurowane były w 1862 kosztem 1000 zł. Pryncypał 8’, Octawa 4’, Superoctawa 2’ są z cyny, a reszta piszczałek z drzewa […] Klawisze o 4 oktawach z kości słoniowej, miech z rezerwuarem dwa razy skórą obciągnięty […] Wartość drzewa: 80 zł, wartość kruszcu: 770 zł”. W świetle przytoczonych zapisów można założyć, iż renowacja pozytywu objęła wymianę: piszczałek, klawiatury (być może także traktury) oraz miechów.

Analizując zespół brzmieniowy można zauważyć, że wiele piszczałek (zwłaszcza w głosie Super octawa 2’) wykonano z blachy cynkowej, co świadczy o jeszcze późniejszym ich pochodzeniu, bowiem przytoczona powyżej notatka z roku 1862 wyraźnie wspomina, że głosy metalowe sporządzono z cyny. Zachowała się nawet wartość kruszcu (770 zł), co w stosunku do wartości drewna (80 zł) stanowi sumę bardzo wysoką. Z dzisiejszej perspektywy zastanawia kwestia wymiany autentycznych piszczałek na tańsze, cynkowe. Wszak piszczałki ze stopu cynowego są o wiele trwalsze, w związku z czym mogłyby bez przeszkód funkcjonować w instrumencie do chwili obecnej. Być może tego typu wymiana była przejawem nieuczciwości organmistrza, który zyskał cenną cynę, zastępując ją tańszym cynkiem.

Omawiany pozytyw był odnawiany w latach: 1927, 1946 (strojenie) i 1960. Można przypuszczać, że piszczałki z blachy cynkowej są pozostałością remontu mającego miejsce w 1927 roku.

Instrument mieści się na późnobarokowym chórze muzycznym, wykonanym w latach: 1738-1740 z fundacji niejakiej Gancarkowej. Powiększenie i ozdobienie chóru przypadło na 1845 rok.

Prospekt organowy rokokowy, architektoniczny, jednosekcyjny, pięcioosiowy, wklęsło-wypukły. Osadzony na płaskim cokole zwieńczonym gzymsem. Złożony z trzech zaakcentowanych osi przedzielonych niewielkimi segmentami wewnętrznymi. Obudowa podwyższonej osi centralnej zarysowana faliście. Osie skrajne występujące półkoliście. Zredukowane osie wewnętrzne wklęsłe. Oś centralna oraz osie boczne zwieńczone odcinkami belkowania. Osie wewnętrzne zwieńczone gzymsami. Ponadto w zwieńczeniu trzy pełnoplastyczne rzeźby: króla Dawida (na osi centralnej) i dwóch muzykujących Aniołów (na osiach bocznych). Proporcje rzeźb nader duże w porównaniu z wielkością prospektu (rzeźba na osi centralnej – 1 m wysokości, rzeźby na osiach bocznych – po 80 cm wysokości). Prospekt flankowany uszakami. Dekoracja snycerska (kotarki, uszaki) o motywach liści akantu. Prospekt malowany. Detal snycerski złocony. Rzeźba figuralna polichromowana.

Charakterystyka poszczególnych głosów:

Pryncypał 8’ - głos otwarty, pierwsza oktawa drewniana, następne metalowe;
Flet major 8’, Flet portunal 8’ - głosy kryte, w całości drewniane;
Super octawa 2’ - głos otwarty, w całości metalowy;
Flet portunal 4’ - głos w całości drewniany;
Octawa 4’ - głos w całości cynowy, 31 piszczałek w prospekcie.

Stół gry wbudowany. Wiatrownice klapowo-zasuwowe. Miech magazynowy. Dmuchawa elektryczna i urządzenie do kalikowania (dźwignia ręczna).

Skala organów – manuał: C-c³.

Kontuar

Dźwignia do kalikowania i dmuchawa

Pozytyw w latach 60. XX w.