Tony psalmodii gregoriańskiej z harmonizacją

Na prośbę osób korzystających z materiałów publikowanych na naszej stronie zamieszczamy harmonizacje melodii gregoriańskich do psalmodii. Niniejsze opracowania dotyczą tonów (łac. tonus) używanych przed Soborem Watykańskim II przede wszystkim podczas Liturgii Godzin; znajdują one bowiem powszechne zastosowanie również dziś, w liturgii posoborowej. Oprócz nich istnieją tzw. tony introitalne, zdobne w liczne melizmaty. Jeśli będzie taka potrzeba, zamieścimy również akompaniament do nich.

Punktem wyjścia dla poniższych harmonizacji były wzorcowe opracowania opublikowane w pracy ks. Wojciecha Ignacego Lewkowicza, Harmonia gregoriańska, czyli nauka akompaniamentu do melodii gregoriańskich (Poznań-Warszawa-Lublin 1959). Harmonizacje owe, jak każde, noszą na sobie piętno osobistych przekonań Autora; przyjęte rozwiązania nie zawsze są satysfakcjonujące brzmieniowo, niektóre zasady stosowane manierycznie rażą nieco schematyzmem. Nie mniej jest to jedno z nielicznych opracowań, w którym zachowane zostało ulotne piękno właściwe klasycznym zasadom harmonizowania melodii zapisanych w skalach modalnych. Korekta została wykonana w taki sposób, by zachować owe szczególne walory.

Niektóre tony mają od kilku do kilkunastu różnych zakończeń. Wybrałem te najbardziej znane, stosowane do dzisiaj. Zakończenia mają nazwy od ostatniej nuty. Ponieważ w kilku przypadkach zastosowałem transpozycję do tonacji dogodnej dla śpiewu, może być to nieczytelne.

Uwagi wykonawcze:

1. Podstawową techniką wykonania psalmodii jest melorecytacja (śpiew na jednym tonie) w tempie ok. dwóch ósemek (wg dzisiejszej notacji) na sekundę. Rytm wyznaczają akcenty wyrazowe. Ponieważ powstają wtedy występujące naprzemiennie grupy rytmiczne złożone z dwóch i trzech nut, należy zwrócić szczególną uwagę, by grupy trójkowe nie stawały się triolami! W technice melorecytacji wykonuje się odcinki melodii zwane tenorem. Tenor jest taki sam dla pierwszego i drugiego odcinka każdego tonu - wyjątkiem jest tonus peregrinus.
2. Każdy tonus rozpoczyna się intonacją zwaną też initium. W Liturgii Godzin wykonuje ją tylko kantor intonując pierwszy werset psalmu. Śpiewając psalm responsoryjny można (ale nie trzeba) wykonać ją w pierwszym wersecie każdej zwrotki. Intonacja nie musi być harmonizowana � gramy ją wówczas jednogłosowo stawiając akord na pierwszej lub drugie nucie tenoru (w zależności od akcentu wyrazowego tekstu). W opracowaniach intonacja jest oddzielona linią przerywaną.
3. Jeśli pierwszy człon wersetu jest długi, bywa dzielony na dwa odcinki tzw. fleksą (dawniej również fleksją, łac. flexa). W miejscu tym obniża się jedną lub dwie ostatnie nuty o sekundę lub tercję. Po fleksie (w tekście w księgach liturgicznych jest ona oznaczona wydłużonym krzyżykiem, w naszych opracowaniach zakończona ciągłą kreską taktową) bierze się tylko krótki oddech (tzw. "kradziony") i natychmiast podejmuje dalszy śpiew. W wersetach gdzie nie ma fleksy wykonujemy tenor w sposób ciągły, aż do kadencji.
4. Pierwszą część wersetu kończy kadencja zwana mediantą (w tekście oznaczana gwiazdką, w naszym opracowaniu zakończona podwójną kreską taktową). Po mediancie w śpiewie chórowym następuje przerwa odpowiadająca czasowo ćwierćnucie w dzisiejszej notacji.
5. Drugą część wersetu kończy kadencja zwana finalis. W chórowym śpiewie Liturgii Godzin, drugi chór natychmiast podejmuje kolejny werset (pomijając initium).
6. Ukształtowanie poszczególnych kadencji jest uzależnione od akcentów tekstu i ilości sylab między nimi. Wpływa to na układ tzw. iktusów rytmicznych; a więc miejsc, w których dozwolona jest zmiana akordu. Możliwości wstawienia dodatkowych nut są ściśle określone. W podanych opracowaniach oznaczyłem je przednutkami (nie ma znaczenia rodzaj przednutki, ich zróżnicowanie graficzne wynika z ograniczeń edytora zapisu nutowego z którego korzystałem). Należy podkreślić, że nawet, gdy w księgach przedsoborowych zmiany te były wyznaczane różnymi krojami druku, biegłość ich stosowania wymagała odpowiedniego przygotowania i ćwiczeń. Tym bardziej odnosi się to do psalmodii w języku polskim, gdzie akcenty wyrazowe tekstu oddziałują znacznie silniej. Zalecane jest zatem w pierwszym okresie przygotowywanie oddzielnych opracowań w oparciu o podane wzory (ks. Lewkowicz zaleca wręcz pamięciowe opracowanie podanych formuł harmonicznych). Celowo dla wskazania różnych rozwiązań tego problemu, dla wszystkich opracowań użyłem tego samego wersetu początkowego z psalmu 26.
7. Niedobrą manierą, która znalazła nawet ostatnio oficjalne usankcjonowanie we wzorcowych śpiewnikach, jest przedłużanie przedostatnich nut do wartości ćwierćnuty, co miałoby być przystosowaniem melodii chorałowych do akcentów języka polskiego. Jest to nieuzasadnione (ks. prof. Pawlak określa to wręcz okaleczaniem chorału). Nutę taką należy wykonać z miękkim naciskiem (podobnie jak wykonuje się akcentowane nuty w muzyce barokowej) jednak bez zmiany wartości rytmicznej. Można tak też wykonać pozostałe akcenty wyrazowe, jednak bez zbytniej egzaltacji.
8. Konsekwentnie w opracowaniach wydzielona jest partia pedału. Na każdym bowiem instrumencie z pedałem można zrealizować akompaniament dla kantora, stosując na pobocznym manuale delikatne głosy 8- (i 4-) stopowe, oraz połączenie tegoż manuału do pedału, w którym włączamy sam Subbas. W wypadku akompaniamentu do Liturgii Godzin stosujemy również brzmienie delikatne. Pożądanym jest zastosowanie dwóch oddzielnych zestawów głosów dla poszczególnych chórów śpiewających wersety na przemian.

Czekamy na uwagi. Życzymy miłej przygody w fascynującym skarbcu muzyki Kościoła.

Tonus I z zakończeniem D Tonus I z zakończeniem f Tonus I z zakończeniem g Tonus II Tonus III Tonus IV z zakończeniem A Tonus IV z zakończeniem E Tonus V Tonus VI Tonus VII z zakończeniem a Tonus VII z zakończeniem c Tonus VIII Tonus "peregrinus"